Eimreiðin - 01.01.1925, Side 66

62
UM RITDÓMA
EIMREIÐIN
IV.
En hafa ekki afbragðs-bókmentir verið skapaðar löngu
áður en ritdómar þektust? Að vísu. Bókmentir eru eldri en
blöð og tímarit, en þær eru líka eldri en prentaðar og jafn-
vel ritaðar bækur. Ritdómar hafa skift um form og farartæki,
en sjálfir eru þeir líklega jafngamlir orðsins list. Enginn veit
nú að vísu, hve strangir hafa verið dómar þeirra áheyranda,
er fyrst hlýddu kvæðum Hómers. En hitt vita menn, að á
dögum hinna miklu grísku leikskálda voru Aþenumenn svo
harðir í kröfum, að leikrit, sem féll mönnum ekki í geð á
fyrsta leikkvöldi, átti sér síðan engrar viðreisnar von. Enda
eru flest þau rit, sem varðveitt eru frá þeirri öld, svo full-
komin að gerð og búningi, að nútímamenn geta ekki bent á
neina galla á þeim, þó að rit annara eins manna og Shake-
speares og Goethe, sem skorti slíkt aðhald smekkvísra sam-
borgara, hafi mörg lýti, sem liggja í augum uppi. Svipuð
dæmi má benda á úr vorri eigin bókmentasögu. Hirðskáldin
áttu sífelt yfir höfði sér aðfinslur keppinauta sinna og van-
hylli konunganna, ef þeim skeikaði í stíl eða braglist. Enda
eru dróttkvæðin svo meitluð að máli og háttum, að íslenzk
tunga og kveðandi býr enn að þeirri snild, þrátt fyrir margra
alda tilslökun. Um leið og dómgreindin slæfðist, af því að al-
þýðan, sem verkin átti að þiggja, kunni ekki né mátti heimta
jafnmikið og konungarnir. varð hljómurinn óhreinni í strengj-
um skáldanna. Það er tjón, sem seint verður bætt, að rím-
urnar skyldi ekki vera vandaðar jafnmikið og dróttkvæðin.
Þá verkmenn skorti ekki annað en meiri kröfur sjálfra sín
og annara til smekkvísi og snildar. Alt frá aldamótunum 1300,
þegar konungakvæðin þrýtur og smekkur sagnaritaranna tekur
að spillast, hefur bókmentir vorar skort aðhald strangra og
grannskygnra dómara. En hvert sinn sem risið hefur upp
vandlætari: Guðbrandur biskup, Eggert Ólafsson, ]ón Þor-
láksson, Jónas Hallgrímsson, hefur það þokað bókmentunum
skör hærra. Allir þessir menn hafa skilið, að ekki var nóg
að reisa, heldur varð líka að rífa niður og ryðja til.1)
1) Hinn stórmerki sálmabókar-formáli Quðbrands biskups (1589) er
nú prentaður upp í íslenzkri lestrarbók, 34—39. Þar eru og í inngang-
inum ýmsar frekari athugasemdir um þetta efni.