Eimreiðin - 01.07.1929, Blaðsíða 41
e'MREIÐIN
REYKJAVÍKURSTÚLKAN
225
sér nokkurt lögmál? Er hún annað en einskisverðar kenjar?
^enjar að vísu, sem virðast vera runnar af einhverju dular-
fullu eðlisboði, og koma fram í mynd enn dularfyllra valds.
^alds, sem fer jafnvel sívaxandi, svo sjálfum Mussolini, sem
hefur tekist að Iáta hlýða flestum lögum sínum, hefur ekki
fekist að lengja kjólana um einn sentimetra, heldur hefur hann
orðið að gefast þar upp.
Meðal fræðimanna hefur þeirri spurning verið varpað fram,
^v°rt nokkurt vald í heimi sé í raun og veru öflugra en
f'zkan. Svo það er ekki undarlegt, þótt mönnum þyki tími til
k°niinn að gera þetta vald að rannsóknarefni. En það er
fyrst nú á síðustu árum, að sagnfræðin hefur gert til þess
elvarlegar tilraunir. Og grundvöllurinn er þar eins og oftar
fastari á meðan vér höldum oss við sagnfræðina, ótryggari
l331, sem sálfræðin hefst. Samt leyfi ég mér þá staðhæfing,
að bak við hina marghæddu og síhrjáðu tízku, sem sigrar þó
)afnan viðstöðulaust, felist að minsta kosti upprunalega, ef til
V'H enn í dag, miklu göfugra eðlisboð — öllu fremur en
f'ugsun - heldur en menn hafa alment komið auga á.
Es mintist á það fyr, að um 1630 hafi sú hreyfing, sem
Ver síðan höfum nefnt heimstízku, risið upp á Frakklandi.
f^ún varð strax í fyrstu einskonar séreign hinna svo nefndu
heldri manna, en á ótrúlega skömmum tíma barst hún út um
ondin og varð smám saman að því, sem hún er enn í dag:
^roeign allra þjóða og allra stétta hins mentaða heims.
^f^erju á hún að þakka þessi föstu tök, sem hún grípur
skyndilega heiminn og hefur á honum enn í dag? Hún á
t*au að þakka annari hreyfing, sem hófst um leið og hefur
°rðið henni samferða yfir löndin.
" fyrsta þriðjungi 17. aldar hafði kynslóðin, sem þá vár
komin á legg í Norðurálfu, alist upp við hermensku-rudda-
skap heillar aldar. Siðir manna og samvistir voru markaðar
'aumlausri ófyrirleitni, jafnvel í háttum sínum hugsuðu menn
að eins um réttindin, ekkert um skylduna, að eins um sjálfa
S13, ekkert um náungann. Aldrei hafði þó Evrópa þurft meira
aóflaetis við. Nýjum og gömlum lífsskoðunum lenti saman í
amslausum æsingi. Trúardeilurnar höfðu ekki að eins magn-
asf við hermenskuna, náttúruvísindin voru að fæðast, efinn