Eimreiðin - 01.10.1940, Page 97

EIMREIÐIN
RITSJÁ
393
dóttir hcfur ritað sitt bezta vcrk, ]>ar sem eru lýsingar hennar í hessari
bók af sönnum ættarmetnaði og sannri átthagaást bændafólksins ís-
lenzka, sem tignaði ættaróðalið sem væri ]iað heilög jörð, Jiar sem af
hverju korni moldar andaði kærleik feðranna, er mótað höfðu jarðveg-
mn og unnu „landinu og gamla bænum svo heitt, að aldrei varð sárs-
aukalaust við hann skilið“.
Andstæða ]iessa rótgróna fólks eru svo flakkararnir. Og bessar tvær
andstæður islenzks hjóðlífs, fj' rir nokkrum áratugum, iætur höfundur-
lnn mætast. Örlög þessa fólks eru rakin á ýmsa lund, og oft koma and-
litin kunnuglega fyrír sjónir. Andrés gamli malari, Orinur Ormsson,
Sólon Sókrates með Söllu, Pétur söngur með Þorgerði, Dagur Dagbók
með Marenu, Þórlaug beiningakona og Þuríður frá Króki, alt er ]ietta
fólk þarna á ferð eftir meira og minna kunnum fyrirmyndum úr lífi
liðinna kynslóða. Það cru binir rótlausu, bcir sem hafa orðið útundan
i lifinu á einhvern iiátt, sumir misyndismenn, aðrir misskildir gáfu-
menn, ef til vill menn, sem voru fæddir nókkrum öldum fyrir bann
tima, sem hefði gctað orðið beirra rétti vitjunartími. Enn aðrir geð-
hilaðir öreigar, sem á vorri upplýstu öld ættu örugt hæli á geðveikra-
hælum og spítölum, en urðu ])á að lifa á vergangi og nutu bó hjálpar góðra
manna öðru hvoru. Þannig er skáldsaga bessi ein óslitin aldarfarsmynd,
og í beirri mynd eru ótal dræltir, sem af nákvæmni og alúð eru dregnir
og minna á ýmislegt gamalkunnugt og kært. Það, sem lielzt mætti finna
bókinni til foráttu, eru óbarflega miklar málalengingar í sumum köfl-
unum, svo að deyfir stundum áhuga lesandans fyrir sjálfu efninu. Ég
hygg, að bókin hefði mátt vera nokkru styttri án ]>ess að gildi liennar
rýrnaði á nokkurn hátt. En nú er tizka, að liöfundar, sem málsmetandi
vilja teljast, sendi frá sér langar sögur og margorðar, helzt tveggja til
l’viggja binda, og tízkan er drotnunargjörn og ráðrík í bókmentunum
engu síður en i klæðaburði kvenna eða öðru vlra hátterni. Ágætlega
ritaðir kaflar eru miklu fleiri en hinir, sem miður hrifa -— og má bar
nefna t. d. samræðu hjónanna Þórgunnar og Odds í 7. kap. III. bindis,
er fálætinu léttir af sambúð beirra. Sá kafli er tilbrifamikill. Þá gefur
frásögnin af brúðkaupsveizlunni í II. bindi góða hugmj'nd um íslenzkt
rausnarbrúðkaup í sveit að gömlum sið, og skal svo ekki fleiri góðkafla
getið. Þvi sannleikurinn er sá, að söguna er bezt, að hver lesi sjálfur,
sem kynnast vill þeim merkilegu bjóðlífsverðmætum, er ]>ar eru tekin
til meðferðar. Elinborg Lárusdóttir hefur með henni auðgað islenzkar
bókmentir í þjóðlegum anda og ritar af þeirri samúð og hlýju, sem
yljar lesandanum og vekur velvild jafnvel til þeirra breyzkustu í þeim
fjölmenna hópi, sem hún leiðir fjrir hann. Alt þetta fólk kemúr rej'nd-
ara og betra úr förinni um Dimmuborgir lifsins en það áður var um
eitt skeið ævinnar. För þess er þrátt fjrrir alt sigurför og bjart yfir að
leiðarlokum, og afrek hefur höfundurinn unnið með ]>essari umfangs-
miklu bók. Það er að vísu altaf áhætta fjrrir liöfund að nota sann-
söguleg efni sem uppistöðu í skáldskap sinn. Með því á hann á hættu