Tímarit lögfræðinga - 01.11.1994, Blaðsíða 48

Ástæðan fyrir því, að Evrópunefndin um vamir gegn pyndingum telur rétt
til læknisskoðunar vera grundvallarreglu, á rætur sínar að rekja til þess að í
þeim löndum, þar sem lögregluofbeldi er hluti af daglegri tilveru, á slíkt of-
beldi sér yfirleitt stað í beinu framhaldi af handtökunni. Því er lögð áhersla
á að hægt sé að staðreyna af lækni í hvaða ástandi viðkomandi var þegar við
handtöku. Þá má einnig nefna að yfirleitt eru handteknir menn hafðir í ein-
angrun, sem alla jafna er forsenda þess að líkamlegu ofbeldi sé beitt af hálfu
lögreglu.
Hér að framan var tæpt á vandamálum sem til staðar eru hér á landi þegar
framfylgja á grundvallarreglum um rétt manna sem lögregla hefur handtekið,
eins og Evrópunefndin um varnir gegn pyndingum o.fl. skilgreinir þær. í
skýrslu sinni til íslenskra stjórnvalda setti nefndin fram fleiri kröfur um breyt-
ingar og setningu reglna hér á landi. I svari íslenskra stjómvalda til nefnd-
arinnar, kemur m.a. fram fyrirheit um að settar verði nánari reglur um hvenær
megi fresta því að handtekinn maður megi láta vita af sér og að frestun á
slíku skuli rökstudd og skráð. Jafnframt að útbúið verði form þar sem hand-
teknum manni er skýrt frá réttindum sínum, settar verði almennar reglur um
tilhögun yfirheyrslna hjá lögreglu og reglur um skráningu á ýmsum atriðum
varðandi vistun handtekinna manna í fangageymslum lögreglu. í svarinu
kemur einnig fram að við setningu framangreindra reglna verði höfð hliðsjón
af tillögum nefndarinnar.
I þessari ákvörðun íslenskra stjórnvalda um að framangreindar reglur verði
settar kemur fram skýrt dæmi um það með hvaða hætti alþjóðlegar kröfur
verða hluti af íslenskri löggjöf og jafnframt hvaða áhrif alþjóðleg eftirlitskerfí
geta haft á þróun laga og reglna hér á landi. Afleiðingin er m.a. meira skrif-
ræði, en það er grundvallaratriði sem beitt er til að vemda borgarana fyrir
ásælni stórabróður.
Áður er minnst á vandkvæði þegar framfylgja á kröfum og reglum til vernd-
ar mannréttindum á ýmsum minni stöðum hér á landi. Fleiri vandamál er hægt
að nefna þegar kemur að því að framfylgja þeim kröfum og reglum um aukið
réttaröryggi, sem ákveðið hefur verið að setja á næstu misserum.
Taka má dæmi um stað þar sem t.d. tveir lögreglumenn eru á vakt og hverju
þeir eiga að sinna til að uppfylltar séu alþjóðlegar siðakröfur þegar þeir eru
með einn eða tvo menn í fangageymslum. Fyrir utan það að sinna áfram
útköllum og löggæslu á viðkomandi stað eiga þeir að halda dagbók þar sem
allt sem skeði á vaktinni er skráð. Á lögreglustöðinni á að færa fangaskrá þar
sem skráðar eru persónulegar upplýsingar um þann eða þá sem eru í haldi.
Þeir eiga að gera skýrslur og það sem fyrst þegar um handtöku er að ræða.
Auk þessa eiga þeir, samkvæmt því sem Evrópunefndin um varnir gegn pynd-
ingum o.fl. leggur til, að halda persónubundna yfirheyrsluskrá þar sem m.a.
á að skrá eftirfarandi atriði: Hvenær handtaka fór fram og ástæður hennar,
hvenær viðkomandi var tilkynnt um réttindi sín, og hver réttindi hann nýtir
sér eða hverju hann óskar ekki eftir halda fram, rökstuðning fyrir því að
196