Tímarit lögfræðinga - 01.11.1994, Blaðsíða 13

frá greiningu á dómum Hæstaréttar, einkum Hrd. 1990 2, komst höfundur að
þeirri niðurstöðu að ákvæði alþjóðlegra mannréttindasamninga, sem ísland hefði
fullgilt, væru nú hluti landsréttar og að ákvæði landslaga, ósamþýðanleg
mannréttindaákvæðum slíkra samninga yrðu að víkja. íslenskum dómstólum
væri skylt að beita reglum slíkra samninga, með sama hætti og gildandi lands-
rétti, og veita þeim forgang í því tilviki að reglumar rekist á ósamþýðanleg
ákvæði landsréttar (áherslur mínar). Þessar ályktanir taldi höfundur nauðsyn-
legar út frá greiningu á nefndum dómi Hæstaréttar í Hrd. 1990 2.8
Greining á sama dómi hefur á hinn bóginn einnig leitt til þeirrar niðurstöðu að
um breytta lagatúlkun hafi verið að ræða, að óbreyttum réttarheimildum.9 Þessi
áherslumunur sýnir fýrst og fremst breiddina í fræðilegri umræðu um beitingu
þjóðréttarreglna í landsrétti og stafar einkum af þeirri aðstöðu sem réttarkerfi er
byggja á kenningum um tvíeðli réttarins standa frammi fýrir varðandi áhrif þjóð-
réttarlegra skuldbindinga á landsrétt. í síðari dómum Hæstaréttar, sem nefndir em
hér að ffarnan, er einnig yfirleitt til þess vísað að skýra verði ákvæði íslenskra laga
til samræmis við ákvæði mannréttindasáttmálans - og rúmast sú áhersla innan hinna
hefðbundnu sjónarmiða um beitingu landsréttar í samræmi við þjóðréttarlegar
skuldbindingar. Hins vegar er ljóst að í úrlausnum sínum hefur Hæstiréttur gengið
lengra en að skýra lagareglur til samræmis við ákvæði sáttmálans, og þannig gengið
lengra en almennt var viðurkennt, sbr. t.d. Hrd. f992 174 og Hrd. 1993 147.
2.2.1 Sjónarmið um áhrif mannréttindasáttmálans í dönskum rétti fyrir
lögtöku sáttmálans og samanburður við íslenskan rétt
Allt þar til Mannréttindasáttmáli Evrópu var lögleiddur í Danmörku með
lögum nr. 285/1992 snerist fræðileg umræða um stöðu sáttmálans í landsrétti
um sambærileg álitaefni og rakin eru hér að framan. Danskur réttur er athygl-
isverður varðandi þessi álitamál í íslenskum rétti. í fyrsta lagi er kenningin
um tvíeðli réttarins ráðandi í báðum réttarkerfum. í öðru lagi eru fræðilegar
forsendur svipaðar í báðum réttarkerfum, svo sem kenningar um réttarheim-
ildir og lögskýringarsjónarmið. 1 þriðja lagi er hægt að greina mjög svipaðar
áherslur varð.mdi stjómskipulega stöðu og hlutverk dómstóla að því er varðar
eftirlit með löggjafarvaldinu í dönskum og íslenskum rétti og það er atriði
sem að mínu mati hefur töluverð áhrif á þá fræðilegu afstöðu sem mótuð
hefur verið um beitingu þjóðréttarreglna í landsrétti í þessum réttarkerfum.
I dönskum rétti var gengið út frá grunnsjónarmiðum kenningarinnar um tví-
eðli þjóðaréttar og landsréttar.10 Ekki var talið að dómstólar og stjórnvöld
8 Ragnar Aðalsteinsson: „Alþjóðlegir mannréttindasáttmálar og íslenskur landsréttur“. Tímarit
lögfræðinga i. hefti 1990, bls. 22.
9 Páll Hreinsson: „Sérstakt hæfi dómara". Tímarit lögfræðinga 4. hefti 1990, bls. 219-243.
10 Sjá Betænkning nr. 1220/1991: Den europæiske Menneskerettighedskonvention og dansk
ret. Kaupmannahöfn 1991, bls. 62 o.áfr.
161