Tímarit lögfræðinga - 01.11.1994, Blaðsíða 24

í dómi mannréttindadómstólsins í máli Handyside gegn Bretlandi (1976)34
komu sjónarmið um svigrúm aðildarríkjanna til mats mjög skýrt fram. Handy-
side, sem var breskur þegn, hafði keypt útgáfurétt að danskri bók, sem var
ætluð unglingum til upplýsinga og leiðbeiningar, nr.a. unr skólamál, samskipti
nemenda og kennara og unglinga og foreldra þeirra, svo og um kynlíf. Eftir
að Handyside lét dreifa kynningareintökum af litla rauða skólakverinu - (The
Little Red Schoolbook) - var hald lagt á hluta upplagsins, og Handyside ákærð-
ur og síðan dæmdur til greiðslu sektar fyrir brot á tilgreindum lögum (Obscene
Publications Act 1959/1969) vegna þeirra eintaka sem hald var lagt á. Þá var
ákveðið að þeim eintökum sem náðst hafði í skyldi eytt. Ekki var talinn vafi
á því að með dómi breskra dómstóla í máli Handyside væri um að ræða brot
á ákvæðum 1. mgr. 10. gr. mannréttindasáttmálans um tjáningarfrelsi. Kom
þá til álita hvort skilyrði væru fyrir hendi til að takmarka tjáningarfrelsi, sbr.
2. mgr. 10. gr. Niðurstaða dómsins var að þær takmarkanir sem Handyside
varð fyrir væru lögmæltar (Obscene Publications Act) og að um væri að ræða
takmarkanir sem hefðu lögmætt markmið, þ.e. vernd siðferðis í lýðræðisþjóð-
félagi. Þá kom það til álita hvort þær aðgerðir sem beitt var gegn Handyside
væru nauðsynlegar í lýðræðissamfélagi til verndar almennu siðgæði (forsenda
47). Dómstóllinn benti á að hlutverk stofnana Evrópuráðsins væri að hafa
eftirlit með framkvæmd stofnana aðildarríkjanna og væri því nokkurs konar
öryggisúrræði. Þá var tekið fram að vegna þeirrar nálægðar sem stjórnvöld
hvers rtkis væru í við aðstæður og hugmyndir innan vébanda ríkisins, væru
stofnanir ríkisins í betri aðstöðu heldur en mannréttindadómstóllinn, til að
meta þær ráðstafanir sem þyrfti til að standa vörð um almennt siðgæði og
raunverulega nauðsyn aðgerða sem takmörkuðu mannréttindi. Stofnanir ríkis-
ins, löggjafi sem og stjórnvöld og dómstólar, hefðu því svigrúm til mats og
það kæmi í þeirra hlut að meta nauðsyn á afskiptum ríkisins í þessu sambandi
(fors. 48). Það var hins vegar einnig tekið fram að svigrúm stofnana ríkisins
til mats leiddi ekki til þess að stofnanir Evrópuráðsins gætu ekki metið rök-
semdir ríkisins fyrir takmörkunum og haft þannig eftirlit með því mati sem
stofnanir ríkisins beittu, einkum að rök ríkisins fyrir takmörkunum ættu við
í málinu og væru nægilega sterk (relevant and sufficient), að teknu tilliti til
atvika málsins og viðmiða lýðræðissamfélags (fors. 49-50). Eftir að hafa gert
grein fyrir skyldu dómstólsins til að standa vörð um grundvallarreglur lýð-
ræðislegs samfélags, svo sem nauðsyn opinnar umræðu, þar sem sem flest
sjónarmið gætu komið fram og spornað gegn þröngsýni, varð það engu að
síður niðurstaða meirihluta mannréttindadómstólsins að með dómi breskra
dómstóla í máli Handyside og upptöku og síðan eyðileggingu eintaka af
bókinni, hefði breska ríkið ekki gengið lengra en réttlætanlegt væri með tilliti
til tilgangs aðgerðanna, einkum með tilliti til þess, að hér var stefnt að því
34 Mál Handyside gegn Bretlandi (dómur 29. aprfl 1976) Series A vol. 24.
172