Tímarit lögfræðinga - 01.11.1994, Blaðsíða 18

slík beiting sé möguleg.21 Þá er það mikilvægt álitaefni hvemig þáttum ríkis-
valdsins er ætlað að bregðast við og tryggja að þjóðréttarlegum skuldbindingum
ríkisins sé fullnægt og kunna kröfur sem alþjóðlegir samningar og reglur
þjóðaréttar gera til réttarkerfis aðildarlandanna jafnvel að hafa áhrif á rótgrónar
hugmyndir um eðli ríkisvalds og valdmörk þátta ríkisvaldsins innbyrðis.
Það er þannig óhjákvæmilegt, miðað við fordæmi Hæstaréttar þar sem höfð
er hliðsjón af ákvæðum mannréttindasáttmálans, og sérstaklega nú, eftir lög-
töku sáttmálans, að það sé á verksviði dómstóla að skera úr um hvort lög eða
réttarframkvæmd stangast á við meginreglur þær sem settar eru fram í ákvæð-
um mannréttindasáttmálans, sbr. lög nr. 62/1994, þannig að niðurstaða í ein-
stöku máli fari ekki gegn þeim skuldbindingum sem ríkið hefur tekið á sig
með aðild að sáttmálanum. Kallar þetta vissulega á aukið hlutverk dómstól-
anna við endurskoðun almennra laga. í greinargerð með frumvarpi til laga nr.
62/1994 er vísað til þess að með dómum Hæstaréttar hafi verið gefin for-
dæmi um rúmar heimildir dómstóla til að laga landsrétt að skuldbindingum
rikisins samkvæmt mannréttindasáttmálanum.22 Þá er í greinargerðinni gerð
grein fyrir því að áhrifa mannréttindasáttmálans hafi gætt við nýlega laga-
setningu, svo sem við setningu bráðabirgðalaga nr. 27/1990 og laga nr.
92/1989 um aðskilnað dómsvalds og umboðsvalds, svo og við undirbúning
löggjafar um meðferð opinberra mála, sbr. lög nr. 19/1991, og bamalaga nr.
20/1992.23 Það er hins vegar athyglisvert að í greinargerðinni er lítið fjallað
um hlutverk löggjafans í framhaldi af lögtöku sáttmálans og er það merkilegt
með tilliti til lagahefðar hér á landi. Til samanburðar má benda á að það var
ein helsta röksemdin sem færð var fram gegn lögtöku Mannréttindasáttmála
Evrópu í Danmörku að hætta væri á því að löggjafinn sofnaði á verðinum að
gæta þess hverju sinni að löggjöf væri í samræmi við þær kröfur sem gerðar
eru til ríkisins í ákvæðum mannréttindasáttmálans, eins og ákvæðin eru skýrð
af stofnunum Evrópuráðsins, og uppfyllti þannig samningsskyldur ríkisins að
þjóðarétti. Var það sérstaklega ítrekað og tekið fram í greinargerð með dönsku
lögunum að lögtaka sáttmálans ætti ekki að leiða til þess að breyting yrði á
hinni rótgrónu skipan um valdmörk dómstóla og löggjafa, þ.e. að það ætti
áfram að vera meginverkefni löggjafans að sjá til þess að samningsskyldum
ríkisins að þjóðarétti væri fullnægt, en lögtaka ætti ekki að leiða til þess að
dómstólar teygðu sig inn á svið löggjafans í úrlausnum hans um matskennd
sjónarmið sem gætu talist til pólitískra sjónarmiða.24
21 Sbr. umfjöllun Stefáns Más Stefánssonar: „Um þörf á lögfestingu þjóðréttarsamninga", bls. 8-11.
22 Alþt. 1993, A-deild, bls. 796.
23 Alþt. 1993, A-deild, bls. 799.
24 Sjá Betænkning nr. 1220/1991. bls. 147-150 og 192-193. Ekki er sérstaklega vikið að hinu
mikilvæga samspili löggjafarvalds og dómsvalds í greinargerð með frumvarpi til laga nr.
62/1994, en ljóst er að tslensk réttarskipun byggir á sömu sjónarmiðum og ráðandi eru í dönskum
rétti.
166