Tímarit lögfræðinga - 01.11.1994, Blaðsíða 4

aðist í ríminu og gera verður ráð fyrir að svo kunni enn að vera. En með að-
skilnaði dómsvalds og umboðsvald í héraði voru dregnar skýrari línur að þessu
leyti en áður voru og því ætti að vera auðveldara að gera greinarmun á því
hvað er hvers, og ætti það í raun að vera rökrétt framhald aðskilnaðarins. Að
sjálfsögðu mætti skrifa langar skilgreiningar á því hvað er dómskerfi, sem
eðlilega verður þó ekki gert hér. Hins vegar verður vart annað séð af þeim
dagblaðsskrifum sem að framan var vitnað til en aðalvarðstjórinn í lögreglunni
í Reykjavík telji að dómskerfið taki við þegar lögreglan hefur lokið skýrslu-
gerð sinni til lögreglustjóra. Hér hlýtur að vera um ónákvæmni og óvönduð
vinnubrögð að ræða, en því verður vart trúað að fáfræðin ríði svo húsum að
lögreglumenn viti ekki deili á þeim skilum, sem eru á milli rannsóknarvalds,
ákæruvalds og dómsvalds. Þá kröfu verður að gera til þeirra, sem vinna að
refsivörslu í landinu, að þeir kunni góð skil á því hvernig hún er byggð upp
og í hvaða átt réttmætri gagnrýni skal beint, enda missir hún marks að öðrum
kosti. Sömu kröfu verður að gera til annarra þeirra sem um þessi mál fjalla
og á það ekki síst við fjölmiðlunga. Það er of oft að fréttir fjölmiðla af rann-
sókn afbrota, ákærum, dómsmeðferð mála og dómum bera þess merki, að sá
sem segir frá hefur ekki vald á grundvallaratriðum og því verður frásögnin
ekki eins upplýsandi og hún gæti orðið, stundum villandi og í versta falli
beinlínis röng. Á þessu þarf nauðsynlega að ráða bót t.d. með fræðslu sem
mætti skipuleggja sérstaklega.
Allir sem til þekkja vita að sjálfsögðu að dómstólar hafa ekki önnur afskipti
af rannsókn meintra afbrota en þau að kveða upp úrskurði vegna ákveðinnar
rannsóknarnauðsynjar, sem talin er vera fyrir hendi, og skipa sakborningum
verjendur við rannsókn. Afskipti dómstóla af sakamálum hefjast fyrst þegar
ákæra hefur verið lögð fram til þeirra og sakamál þingfest. Um það hvenær
ákært er, fyrir hvað og hverjir eru ákærðir hafa dómstólarnir ekkert að segja.
Hér er um svo einfaldar og skýrar línur að ræða, að þær ættu ekki að þurfa
að veljast fyrir neinum. Það er fyrst eftir að ákæra hefur borist dómstól, að
dómarar fara að ráða gangi mála, en verða við meðferð mála engu að síður
að taka fullt tillit til þarfa og hagsmuna ákærenda, sakborninga og verjenda
þeirra.
Við aðskilnað dómsvalds og umboðsvalds í héraði og við tilkomu nýrra
dómstóla sköpuðust betri aðstæður en áður voru til þess að huga sérstaklega
að hraða málsmeðferðar. Sérstök viðmið í þeim efnum eru þó ekki fyrir hendi,
enda erfitt að setja þau. Tilfinning manna á þó yfirleitt auðvelt með að greina
á milli þess sem má telja viðunandi hraða málsmeðferðar og seinagangs. Má
hér til fróðleiks og skoðunar nefna að á fyrra helmingi ársins 1994 voru lagðar
fram í héraðsdómunum í Reykjavík og Reykjanesi ákærur á 297 menn samtals,
sem fæddir eru árið 1970 eða síðar. Frá því að ákærurnar voru lagðar fram
þar til málin voru afgreidd með dómi eða viðurlagaákvörðun leið að meðaltali
tæpur mánuður eða nákvæmlega tiltekið 29,8 dagar. Af þessum tíma þarf
venjulega að ákveða ákæranda um viku til þess að birta ákærða fyrirkall. Rétt
152