Tímarit lögfræðinga - 01.11.1994, Blaðsíða 36

aðrar lagaheimildir og eru því samkvæmt almennum skýringarsjónarmiðum
réttlægri en efnislega sambærilegar heimildir í stjórnarskrá.
Um túlkun stjórnarskrárákvæða hefur lítið verið fjallað í íslenskum rétti, frá
því að Olafur Jóhannesson rakti þau sígildu sjónarmið um túlkun stjórnar-
skrárákvæða, sem kalla má óbreytilega og breytilega (eða mótandi) skýr-
ingu og vísaði til þess að báðar hefðu nokkuð til síns ágætis. í Stjórnskipun
Islands segir Ólafur Jóhannesson: „í íslenzku stjórnarskránni er engin leiðbein-
ingarregla um þetta efni. Dómstólarnir hér á landi hafa því nokkuð frjálsar
hendur um þetta og beita svipuðum skýringaraðferðum sem endranær'*.58
Mjög einfaldað, og jpó nokkuð tæmandi, tel ég að lýsa megi skýringarsjónar-
miðum Hæstaréttar Islands að því er lýtur að skýringu á mannréttindaákvæð-
urn stjórnarskrárinnar þannig að lengst af hafi annars vegar verið ríkjandi
sjónarmið um formlega takmörkun á endurskoðunarvaldi dómstólsins,
sem leiðir af sjónarmiðum um valdmörk dómstóla og löggjafa í lýðræðissam-
félagi, og lýsir sér í því að dómstólinn beitir varfærni í endurskoðun sinni,
eða endurmetur alls ekki mat löggjafans; hins vegar beiti dómstóllinn í megin-
atriðum hefðbundnum túlkunarsjónarmiðum byggðum á óbreytilegri skýringu,
textaskýringu og ætlun stjórnarskrárgjafans.59 Um síðastnefnd skýringarsjón-
armið er dómur Hæstaréttar, sem vísað var til í upphafi greinarinnar gott dæmi,
að því er varðar túlkun á 73. gr. stjórnarskrárinnar (Hrd. 1988 1532), þar sem
segir (1534):
Þetta ákvæði stjómarskrárinnar er óbreytt að efni frá Stjórnarskrá um hin sérstaklegu málefni
íslands 5. janúar 1874, 55. gr., og tekið þangað úr grundvallarlögum Danmerkur 5. júní 1849,
92. gr. Verður við túlkun ákvæðisins að líta til forsögu þess og tilgangs, er það var sett, en
hann var fyrst og fremst sá að tryggja rétt þegnanna til að stofna félög án þess að afla til
þess leyfis stjómvalda fyrirfram. Akvæðinu var aðeins ætlað að tryggja félagsstofnunina sem
slíka en ekki rétt manna til að standa utan félaga.
Það verður á hinn bóginn ekki sagt að dómaframkvæmd Hæstaréttar verði
túlkuð þannig að gætt hafi verið sjónarmiða um breyttar þjóðfélagsþarfír, eða
að það sjónarmið hafi verið ráðandi að skýra stjórnarskrána til samræmis við
breyttar aðstæður. Þá hafa efnislegar breytingar á mannréttindaákvæðum
stjórnarskrárinnar engar orðið frá því að stjórnarskráin var sett, árið 1944, og
byggðu mannréttindaákvæðin þá á ákvæðum eldri stjórnarskráa. Það má halda
því fram að hefðbundin varfærni dómstóla til að ganga inn á verksvið lög-
gjafans og leggja mat á hvort lög brjóti að efni til í bága við ákvæði stjórnar-
skrár hafi leitt til minnkandi réttarvemdar - en á móti koma sjónarmið sem
réttlæta þessa ríku stjórnskipunarhefð og eru byggð á sjónarmiðum um, að í
58 Ólafur Jóhannesson: Stjórnskipun íslands, 2. útg., Reykjavfk 1978, bls. 415-16.
59 Sjá ritgerð mína: „Endurskoðunarvald dómstóla". Ritgerð til kandídatsprófs við lagadeild
Háskóla íslands, 1990 (óbirt).
184