Tímarit lögfræðinga - 01.03.1996, Blaðsíða 54

Ríkissaksóknari hefur alla jafna fyrst afskipti af opinberu máli er frumrann-
sókn þess er lokið, sbr. 1. mgr. 77. gr. oml. Lög nr. 19/1991 byggja þó á þeirri
meginreglu, að rannsóknar- og ákæruvald sé á einni hendi, þar sem ríkissak-
sóknari er æðsti handhafi. Þrátt fyrir þessa meginreglu er það mun fátíðara en
hitt, að embætti ríkissaksóknara hafi bein efnisleg afskipti af frumrannsókn
máls, þó slíkt komi vissulega fyrir. Meginverkefni ákæruvaldsins er því sak-
sókn í opinberum málum.
Samkvæmt íslenskum rétti skal sérhver refsiverður verknaður sæta opinberri
ákæru, nema annað sé sérstaklega ákveðið í lögum. Meginregla þessi kemur
skýrt fram í 111. gr. oml. og 24. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Þrátt
fyrir þetta er það í raun lagt í mat ákærenda, einkum rrkissaksóknara, hvort
ákæra skuli gefin út í máli eða ekki.
Ákærandi sem fær opinbert mál til meðferðar að lokinni frumrannsókn hefur
um nokkra kosti að velja hvað varðar framhald málsins. Helstu kostir ákær-
andans eru þessir:
1. Framhaldsrannsókn. Ákærandinn getur mælt fyrir um frekari rannsóknar-
aðgerðir telji hann að þeirra sé þörf, sbr. 2. mgr. 77. gr. oml.
2. Ekki aðhafst frekar. Telji ákærandinn að lokinni frumrannsókn, eftir atvik-
um er framhaldsrannsókn hefur farið fram, að fram komin gögn teljist ekki
nægileg eða líkleg til sakfellis lætur hann við svo búið standa, sbr. 112. gr.
oml.
3. Niðurfelling saksóknar. Ákærandinn hefur í þriðja lagi þann möguleika að
fella niður saksókn með vísan til 113. gr. oml., þ.e.a.s. ef einhverju þeirra
skilyrða sem greinin lýsir er fullnægt.
4. Lögreglustjórasátt. Ákærandinn getur í fjórða lagi boðið sakborningi, að
ljúka málinu með svonefndri lögreglustjórasátt samkvæmt 2. mgr. 115. gr.
oml., þ.e. ef um er að ræða brot sem lögreglustjóri hefur ákæruvald í og að
öðrum skilyrðum uppfylltum.
5. Skilorðsbundin frestun ákæru. Ákærandinn getur í fimmta lagi ákveðið, að
fresta skilorðsbundið útgáfu ákæru með stoð í 56. gr. almennra hegningar-
laga nr. 19/1940, að því gefnu að skilyrðum þeirrar greinar sé fullnægt.
6. Utgáfa ákæru. Telji ákærandinn engan af framangreindum kostum koma til
greina þá ber honum þegar í stað að gefa út ákæru á grundvelli fyrirliggj-
andi gagna, sbr. niðurlag 112. gr. og 116. gr. oml.
Opinbert mál telst höfðað við útgáfu ákæru, sbr. I. mgr. 116. gr. oml., þ.e. við
undirritun ákærandans undir ákæruskjalið. Jafn skjótt og ákæra hefur verið
gefin út er henni vísað til meðferðar og dómsálagningar við þann héraðsdóm,
sem dómsmeðferð málsins heyrir undir samkvæmt reglum IV. kafla oml. um
varnarþing o.fl., sbr. 2. mgr. 119. gr. oml.
Ákæran er grundvöllur hins opinbera máls í þeim skilningi að sakborningur
verður aðeins dæmdur fyrir þá hegðun sem þar er lýst og í samræmi við þær
kröfur sem þar eru settar fram, sbr. 1. mgr. 117. gr. oml. Heimildir ákæranda til
48