Tímarit lögfræðinga - 01.03.1996, Blaðsíða 63

nr. 62/1994. Réttur ákæranda og verjanda til framlagningar gagna og vitna-
leiðslna er þó ekki takmarkalaus, því dómari getur meinað ákæranda og ákærða
eða verjanda hans, að leggja fram gögn í máli eða að leiða vitni, ef sú
sönnunarfærsla er að mati dómarans sýnilega þarflaus til upplýsingar málsins,
sbr. 4. mgr. 128. gr. oml.
Aðalmeðferðin sjálf hefst með því, að ákærandinn gerir stuttlega grein fyrir
ákærunni og þeim gögnum sem hún er studd, sbr. upphafsorð 3. mgr. 129. gr. oml.
Því næst er tekin skýrsla af ákærða. í oml. er ekki mælt nánar fyrir um það hver
skuli vera tilhögun þeirrar skýrslutöku eða hver skuli annast hana, sbr. þó 32. og
33. gr. og 4. mgr. 129. gr. oml. í framkvæmd er algengast, að dómari annist
skýrslutöku af ákærða, en ákærandi og verjandi eiga þess kost að beina til hans
spumingum.
Er skýrsla hefur verið tekin af ákærða er alla jafna tekið til við að yfirheyra
vitni. í 59. gr. oml. er að finna all ítarlegt ákvæði um vitnayfirheyrslur. Sam-
kvæmt ákvæðinu er það dómari sem spyr vitni og er honum rétt að leggja fyrir
vitni spurningar sem ákærandi og verjandi óska, en einnig getur hann gefið
þeim kost á að spyrja vitni beint, sbr. 2. mgr. 59. gr. oml.
Lagaákvæði þetta er arfleifð frá tímum rannsóknarréttarfars og samrýmist því
mjög illa nútímaviðhorfum í réttarfari um rétt ákærðs manns til réttlátrar
meðferðar fyrir sjálfstæðum og óvilhöllum dómstóli, sbr. nú 1. mgr. 70. gr.
stjómarskrárinnar, sbr. 8. gr. stjómskipunarlaga nr. 97/1995, og 1. mgr. 6. gr.
Mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994. í greinargerð með frum-
varpi til stjómskipunarlaga, síðar laga nr. 97/1995, segir meðal annars:
„Skilyrðið um óhlutdrægan dómstól felur í sér áskilnað um að dómari í
máli þurfl að vera hlutlaus og að aðilar njóti jafnræðis að því leyti“.16
Meðal dómara, sem og annarra, em skiptar skoðanir um ágæti 2. mgr. 59. gr.
oml. og framkvæmd þess ákvæðis er því ekki einhlít. Sumir dómarar, jafnvel all
flestir, hafa að mestu leyti látið ákæranda og verjanda eftir að spyrja vitni, þrátt
fyrir áskilnað lagaboðsins, en spurt sjálfir ef þeir hafa talið ástæðu til. Aðrir
dómarar hafa fylgt lögunum og spurt sjálfir þau vitni, sem áður hafa gefið
skýrslur í máli, þ.e. á rannsóknarstigi þess, en látið ákæranda og verjanda eftir
að spyrja önnur vitni.
Ákæmvaldinu er í lögum nr. 19/1991 falið það hlutverk að sanna sök ákærða
og því er eðlilegt og sjálfsagt að menn hugleiði hvort ekki sé réttast að ákæm-
valdið leiði þá sönnunarfærslu, einnig með spumingum til þeirra vitna sem
leidd eru af þess hálfu, án aðstoðar af hálfu hins hlutlausa og óháða dómara.
Þannig er þessu tíðast farið í nágrannalöndum okkar.
í þessu sambandi verður einnig að hafa það hugfast, að sá sem hafður er fyrir
sök í opinberu máli á skýlausan rétt til þess að fá að spyrja eða láta spyrja vitni
sem leidd em gegn honum, sbr. d-lið 3. mgr. 6. gr. mannréttindasáttmálans, sbr.
lög nr. 62/1994. Hér er um lágmarksréttindi sakbornings að ræða.
16 Sjá greinargerð með frumvarpi til stjómskipunarlaga nr. 97/1995 (sérprentun), bls. 29.
57