Tímarit lögfræðinga - 01.09.2000, Page 83

útlent er. Kannski á hún rót að rekja til minnimáttarkenndar í hjarta okkar
Islendinga sem rakin verður til þess hversu við erum fáir og smáir í samanburði
við hina. Ef til vill eiga þessar kringumstæður þátt í að skapa tilhneigingu hjá
íslenskum lögfræðingum til að líta framhjá formsatriðum um lögleiðingu réttar-
reglna þegar útlenskar reglur eiga í hlut. Hverjar sem þessar ástæður eru hefur
niðurstaðan orðið lausung við dómstörfin og lagaframkvæmdina að öðru leyti.
Hinar hefðbundnu réttarheimildir hafa ekki sama gildi og áður.
6. DÓMSMÁL OG TJÁNINGARFRELSI
Ég get ekki látið þessu stutta erindi lokið án þess að minnast lítillega á
málefni sem nokkuð hefur verið til umræðu meðal lögfræðinga að undanfömu
og er á dagskrá þessa fundar. Þar á ég við þá skoðun sumra að athugavert sé að
stjómmálamenn tjái sig um dómsmál sem til meðferðar eru hjá dómstólum.
Tilefnið er hið svonefnda Vatneyrarmál og umræður sem urðu um héraðsdóm-
inn á opinberum vettvangi áður en Hæstiréttur kvað upp sinn dóm. Að mínu
áliti er aldeilis sjálfsagt að stjómmálamenn, ráðherrar, alþingismenn og hverjir
aðrir sem vera skal, tjái sig eins og þá lystir um dómsmálin. Þeir sem gert hafa
athugasemdir við þetta virðast auk annars gera ráð fyrir að dómstólar láti stjóm-
ast af slíkum almennum umræðum. í talinu um þetta felst m.ö.o. sú afstaða að
dómstólar séu ekki starfi sínu vaxnir. í Vatneyramálinu, svo að það dæmi sé rætt
sérstaklega, var raunar tekist á um hvort alþingismennimir, sem settu lögin um
stjóm fiskveiðanna, hefðu brotið gegn stjómarskránni við þá lagasetningu. Það
er sérkennilegt svo ekki sé meira sagt að telja athugavert að þeir, eða eftir atvik-
um aðrir menn, tjái sig um þetta. Hér sem endranær gildir einfaldlega hin
þýðingarmikla regla um tjáningarfrelsi. Engu máli skiptir þó að mál sé til með-
ferðar fyrir dómstólum. Sú regla gildir. Frjálsar þjóðfélagsumræður geta aldrei
skaðað starfsemi dómstólanna. Það má að mínum dómi miklu frekar gagnrýna
Hæstarétt fyrir athugasentdir sem birtast í forsendum meirihluta dómenda í
Vatneyrarmálinu og hafa ekkert með lögfræðilega úrlausn í því máli að gera.
Hér á ég við eftirfarandi texta:
Aflaheimildir eru þannig aðeins varanlegar í þeim skilningi að þær verða hvorki
felldar niður né þeim breytt nema með lögum. í skjóli valdheimilda sinna getur
Alþingi því kveðið nánar á um réttinn til fiskveiða, bundið hann skilyrðum eða
innheimt fyrir hann frekara fégjald en nú er gert vegna breyttra sjónarmiða um
ráðstöfun þeirrar sameignar íslensku þjóðarinnar, sem nytjastofnar á Islandsmiðum
eru.
Hér er dómstóllinn að tjá sig um pólitísk viðfangsefni sem alls ekki lá fyrir
honum að tjá sig um. Ástæðan er vafalaust sú sem ég nefndi að dómarar hafi
tilhneigingu til að taka þátt í pólitísku vinsældakapphlaupi. Reyndar hafa þessi
tilvitnuðu orð í forsendum dómsins þegar valdið alls konar mis- og oftúlkunum,
eins og kannski hefði mátt sjá fyrir.
151