Tímarit lögfræðinga - 01.02.2002, Page 9

stóls Evrópu, gert sátt við Jón Kristinsson, svo og annan mann sem kært hefur svipað
málefni með þeim hætti sem lýst hefur verið.
I 36. gr. 7. tl. laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði segir meðal annars, að
dómari skuli víkja úr dómarasæti. ef hætta er á því, „að hann fái ekki litið óhlutdrægt
á málavöxtif'. Þessu ákvæði ber einnig að beita um opinber mál samkvæmt 15. gr. 2.
mgr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála.
í máli þessu er ekkert fram komið, sem bendir til þess, að dómarafulltrúinn sem kvað
upp héraðsdóminn, hafi litið hlutdrægt á málavöxtu. Hins vegar verður að fallast á
það með Mannréttindanefnd Evrópu, að almennt verði ekki talin næg trygging fyrir
óhlutdrægni í dómstörfum, þegar sami maður vinnur að þeim og lögreglustjórn.
Með tilliti til þess, sem rakið hefur verið, ber nú að skýra fyrrgreind lagaákvæði
þannig, að sýslumanninum í Arnessýslu og fulltrúa hans, sem kvað upp dóminn, hafi
borið að víkja sæti í máli þessu. Ber því að fella hinn áfrýjaða dóm úr gildi og alla
meðferð málsins fyrir sakadómi Amessýslu og vísa því heim í hérað til nýrrar dóms-
meðferðar og dómsálagningar.
Forsendur þessar eru skýrar og lýsa hvað veldur því að Hæstiréttur kemst að
annarri niðurstöðu en þremur árum áður. Fara þar saman innlendar og erlendar
ástæður ef svo má að orði komast. Rétt er að benda á, þótt það sé raunar óþarft,
að 2. gr. stjómarskrárinnar hafði engum breytingum tekið á þeim ámm sem
þessir dómar vom kveðnir upp og mannréttindasáttmálinn hafði ekki verið lög-
tekinn. Það voru lögskýringarnar sem tóku breytingum. Þótt mannréttindasátt-
málinn hefði ekki verið lögtekinn er ekkert vafamál að sáttmálinn og dómar
mannréttindadómstólsins höfðu engu að síður um langa hríð haft mikil áhrif á
skýringu íslenskra laga og óhætt að fullyrða að enginn alþjóðasáttmáli sem ís-
lendingar eiga aðild að hefur haft jafn mikla þýðingu að því leyti. Ahrif mann-
réttindasáttmálans á lögskýringar hafa í flestum tilfellum verið hæg og sígandi
og má ömgglega segja að sú snögga stefnubreyting Hæstaréttar er fram kemur
í dómunum sem að framan er getið sé undantekning þar frá.
Mannréttindasáttmáli Evrópu var lögtekinn árið 1994. Skömmu síðar eða árið
1995 (18. maí) kvað Hæstiréttur upp dóm í máli þar sem því var haldið fram að
það að fela dómarafulltrúa meðferð og úrlausn máls væri með öllu ósamrýman-
legt 2. gr. og V. kafla stjómarskráinnar og fæli í sér skipan sem væri andstæði 1.
mgr. 6. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu. í fyrri málunum höfðu röksemdimar
einungis verið þær að það væri andstætt stjómarskránni og mannréttindasáttmál-
anum að sami dómari færi með rannsókn máls og meðferð þess fyrir dómi.
í þessu máli sátu fimm dómarar í Hæstarétti. Meirihlutinn, fjórir dómarar,
féllst á þess röksemd, aðallega á eftirfarandi forsendum.
„Þeir [dómarafulltrúar] hafa þó sjaldnast sambærilega reynslu [og dómarar] og hafa
ekki þurft að gangast við ábyrgð af dómstörfum sínum í upphafi starfs með heiti um
að virða stjómarskrá lýðveldisins. Dómsmálaráðherra hefur formlega heimild til að
afturkalla löggildingu þeirra og víkja þeim úr starfi, án þess að bera það undir dóm-
stóla, og framkvæmdarvaldið getur með áhrifum sínum og ráðstöfunum bundið enda
á ráðningu þeirra á skömmum tíma. Verður því að fallast á það að staða dómarfull-
3