Tímarit lögfræðinga - 01.02.2002, Page 14

bæði á Alþingi og í fjölmiðlum.4 Ég hefði þar með ráðist, bæði að Hæstarétti
og að sjálfri stjómarskránni með hrokafullum og einstæðum hætti. Frumkvæði
félags lögfræðinga og húsfyllin á málþinginu gaf hins vegar til kynna, að lög-
træðingar teldu efnið almennt eiga við sig brýnt erindi, og að fleiri en ég vildu
leita svara við þeirri spurningu, sem lögð var fyrir þátttakendur, enda hafa ýms-
ar úrlausnir dómstóla síðustu misseri gefið til þess ríkt tilefni, að um þær sé
fjallað í víðara samhengi.
2. ÚRSKURÐARVALD DÓMSTÓLA
Úrskurðarvald dómstóla um stjómskipulegt gildi laga á sér ekki beina stoð í
settum ákvæðum stjórnarskrár, og heimildin virðist í upphafi sjálftekin eða inn-
flutt með tiltölulega átakalitlum hætti frá Dönum,5 þar sem dómstólar virðast í
upphafi líka hafa tekið sér það vald sjálfir,6 en það hafa þeir þó farið sparlegar
með en hér hefur verið gert.7 Hvað sem líður ætt og upprana þessa úrskurðar-
valds, telst það fyrir löngu venjuhelgað og viðurkennt hér á landi,8 og hafa aðrir
handhafar ríkisvaldsins, Alþingi og rrkisstjóm, ráðið mestu um þá þróun. Það
má nefnilega halda því til haga, að engin rfkisstjóm eða löggjafarþing hefur
nokkum tímann dregið heimildir dómstóla í efa að þessu leyti, og a.m.k. hafa
þær ríkisstjómir, sem ég hef leitt, talið sér rétt og skylt að bregðast hratt og vel
við þeim dómum, sem að þeim hafa beinst, þótt álitið á niðurstöðunum hafi í
einhverjum tilvikum ekki verið mikið.
Þessi ótvíræði skilningur framkvæmdar- og löggjafarvalds eykur enn á ábyrgð
dómstólanna, þegar þeir taka sér fyrir hendur að meta stjómskipulegt gildi laga,
er Alþingi hefur sett. Og þótt ég sé þannig samþykkur því, að úrskurðarvaldið sé
fyrir hendi, er miklu umdeilanlegra, hversu langt þær vandmeðfömu heimildir
ná og hvemig þeim er beitt. Þar hafa menn farið alvarlega út af sporinu á síðustu
missemm, að mínu mati, af ástæðum sem mér em ókunnar.
4 Sbr. m.a. viðtal við Bryndísi Hlöðversdóttur alþingismann í Rfldsútvarpinu, hljóðvarpi 21. des-
ember 2000.
5 Ólafur Jóhannesson: Stjómskipun íslands. 2. útg. 1978, bls. 403 (nmgr.) og 410; Jón E.
Ragnarsson: „tírskurðarvald um stjómskipulegt gildi laga eða íslenskur reynsluréttur". tílfljótur.
1962, bls. 104.
6 Ragnhildur Helgadóttir: „tírskurðarvald dómstóla um stjórnskipulegt gildi laga“. Afmælisrit
Þór Vilhjálmsson sjötugur. 2000, bls. 493; Rytter, J.E.: Gmndrettigheder - Domstolenes fortolkn-
ing og kontrol med lovgivningsmagten. 2000, bls. 323; Zahle, H.: Dansk forfatningsret 2. 2. útg.
1996, bls. 211,214.
7 Sbr. Zahle, H., bls. 215, 222-223. Hæstiréttur Danmerkur vék lögum í fyrsta skipti til hliðar
vegna þess að þau stönguðust á við stjómarskrána í dómi frá árinu 1999 í svokölluðu Tvind-máli,
sbr. UfR 1999.841 H. í forsendum eldri dóma réttarins allt frá árinu 1921 hafði þó skýrlega verið
á þvf byggt, að dómstólar gætu metið stjómskipulegt gildi laga, sbr. m.a. UfR. 1921.148 H og
1921.153 H.
8 Ólafur Jóhannesson. bls. 412^113.
8