Tímarit lögfræðinga - 01.02.2002, Page 16

jákvæð í þeim skilningi, að þau kalla á, að ríkið grípi til ákveðinna og oft mjög
kostnaðarsamra aðgerða til að fylgja þeim eftir.
Inntak slíkra réttinda hlýtur hins vegar mjög að stjómast af efnahagslegum
aðstæðum í þjóðfélaginu á hverjum tíma og þeim fjármunum, sem þá era til
ráðstöfunar. Og af þeim er aldrei nóg. Það eru og verða ær og kýr stjómmálanna
að forgangsraða fjárveitingum, að velja og hafna og ákveða, hvaða þjóðlífs-
þörfum er brýnast að mæta í það og það skiptið. Mat á því, hvernig þeirri köku
er skipt, hlýtur að vera hjá þeim handhafa ríkisvalds, sem falin er fjárstjóm
ríkisins, þ.e.a.s. löggjafanum. Og hvers vegna er hún þar, en ekki annars staðar?
Handhöfn löggjafans á fjárstjóm ríkisins skýrist af áhrifum hennar, bæði á al-
menning og á alla framkvæmdastjórn ríkisins, og þannig stendur hún í beinum
tengslum við aðra grundvallarþætti lýðræðisskipulagsins. Sumir, þ. á m. Ólafur
Jóhannesson fyrrurn forsætisráðherra og lagaprófessor, ganga jafnvel svo langt
að segja að fjárstjórn þingsins sé nauðsynleg forsenda þingræðis.10 A sama hátt
mætti þá einnig halda því fram, að fjárstjóm þess sé nauðsynleg forsenda
lýðræðis. Hvað sem þeim vangaveltum líður, tel ég þó alltént óhætt að slá því
föstu, að fjárstjórnarréttur þingsins mótar a.m.k. inntak beggja þessara hugtaka
að verulegu leyti og tryggir, að völd og ábyrgð fari saman. Með nokkurri ein-
földun má e.t.v. segja, að tenging fjárstjómarvaldsins við aðra þætti stjórn-
skipulagsins birtist í því, að æðstu handhafar framkvæmdarvaldsins - ríkis-
stjórnin - bera á grundvelli þingræðisvenjunnar ábyrgð á framkvæmd fjárlaga
gagnvart Alþingi, og á grundvelli lýðræðisskipulagsins stendur þingið almenn-
ingi skil gjörða sinna með reglulegu millibili.
Það gera dómstólar hins vegar ekki, og í því ljósi sést líklega hvað best,
hversu alvarlegar afleiðingar það getur haft fyrir allar forsendur lýðræðislegra
stjómarhátta í þjóðfélaginu, þegar dómstólar taka sér engu að síður vald til að
blanda sér á þennan hátt í fjárstjóm ríkisins, án þess að bera á nokkurn hátt
ábyrgð á, að endar nái saman, eða á afkomu og tekjuöflun ríkissjóðs að öðru
leyti.
Um leið og þeir stíga það óheilla— og ég segi óheimila - spor, sökkva þeir
sér á augabragði á bólakaf í skylmingar stjórnmálanna. Stjómmálamennimir
taka sér á hinn bóginn vopn dómaranna í hendur og skylmast með lögum og allt
ætlar um koll að keyra, eins og dæmin hafa sannað, þegar slíkar niðurstöður
hafa komið úr Hæstai'étti, og umræða um landsins gagn og nauðsynjar fer öll í
þennan fráleita farveg. Og það sýnir þó kannski best, hvað dómstólar em illa til
þess fallnir að fara í fötin löggjafans og stjórna landinu, að setja þurfti heila
nefnd sérfræðinga til að ráða í, hvaða þýðingu dómurinn um tekjutryggingu
öryrkja raunverulega hafði og leggja á um viðbrögð við honum. Og á endanum
varð niðurstaða hans ekki nema öðrum þræði byggð á lögfræðilegu mati, því
10 Ólafur Jóhannesson, bls. 301; Ásgeir Pétursson: „Um fjárlög“. tílfljótur. 1954, bls. 3.
10