Tímarit lögfræðinga - 01.11.2003, Blaðsíða 4

dómstólar ekki vikið sér undan því að taka afstöðu til þess, hvort það mat samrýmist
grundvallarreglum stjómarskrárinnar. Þegar litið er til skipulags réttinda örorkulíf-
eyrisþega samkvæmt almannatryggingalögum og þeirra afleiðinga, sem í raun geta
af því leitt fyrir einstaklinga, verður þetta skipulag ekki talið tryggja þeim þau lág-
marksréttindi, sem í framangreindu stjórnarskrárákvæði felast, á þann hátt að þeir fái
notið þeirra mannréttinda, sem 65. gr. stjómarskrárinnar mælir þeim, svo sem það
ákvæði verður skilið að íslenskum rétti, sbr. 26. gr. alþjóðasamnings um borgaraleg
og stjómmálaleg réttindi, sem var fullgiltur af Islands hálfu 22. ágúst 1979, (Stjóm-
artíðindi C nr. 10/1979) og 9. gr. fyrmefnds alþjóðasamnings um efnahagsleg, félags-
leg og menningarleg réttindi. I samræmi við það, sem að ofan greinir, er fallist á þá
kröfu gagnáfrýjanda, að viðurkennt verði að óheimilt hafi verið að skerða tekju-
tryggingu örorkulífeyrisþega í hjúskap frá 1. janúar 1999 á þann hátt (leturbreyt.
ritstj.) sem gert er í 5. mgr. 17. gr. laga nr. 117/1993, sbr. 1. gr. laga nr. 149/1998.
Minnihluti Hæstaréttar sagði hins vegar eftirfarandi eftir að hafa fjallað um
76. gr. stjómarskrárinnar og fleiri lögskýringargögn:
Af öllu þessu verður örugglega ráðið, að löggjafinn sé bær til að meta, hvemig tekjur
maka örorkulífeyrisþega komi til skoðunar, þegar þeirri skyldu stjómarskrárinnar er
fullnægt að tryggja þeim öryrkjum lögbundinn rétt til aðstoðar, sem ekki geta nægi-
lega séð fyrir sér sjálfir. Ekki em efni til, að dómstólar haggi því mati, enda hefur
ekki verið sýnt fram á með haldbærum rökum, að staða öryrkja í hjúskap geti vegna
tekna maka orðið á þann veg, að stjómarskrárvarinn réttur þeirra til samhjálpar sé
fyrir borð borinn. Alþingi var þannig fyllilega innan valdheimilda sinna, þegar það
ákvað í 17. gr. laga nr. 117/1993 um almannatryggingar, sbr. lög nr. 149/1998, að
tekjur maka gætu haft áhrif á tekjutryggingu öryrkja til lækkunar.
Svo sem vænta mátti risu úfar með stjórnmálamönnum, og ýmsum sem láta
stjómmál sig varða, eftir uppsögu hæstaréttardómsins. Féllu þar mörg orð og
sum þung. Var m.a. deilt um það hvort í dómi Hæstaréttar væri kveðið á um að
skerðing tekjutryggingar örorkulífeyrisþega vegna tekna maka hans væri með
öllu óheimil samkvæmt stjómarskránni. Hæstiréttur var m.a. sakaður um að
dómurinn væri óskýr, a.m.k. að því er þetta álitaefni varðaði. Um það skal hér
aðeins tvennt sagt: Um var að ræða dóm um viðurkenningu á ákveðnum kröfum
málshefjanda og dómsorðið hlaut að takmarkast við þær. Eins stendur hvergi í
dóminum að öll skerðing sé óheimil. I dóminum segir aftur á móti að það geti
átt við málefnaleg rök að styðjast „að gera nokkurn mun á greiðslum til einstak-
linga úr opinberum sjóðum eftir því hvort viðkomandi er í sambúð eða ekki“.
Löggjafinn varð eðlilega að bregðast við dómi Hæstaréttar og gerði með því
að setja lög nr. 3/2001 um breytingu á almannatryggingalögunum sem tóku
gildi 1. febrúar 2001 eða rúmum mánuði eftir að dómur Hæstaréttar gekk. Verð-
ur ekki annað sagt en skjótt hafi verið brugðist við. I ákvæðum laganna til
bráðabirgða var kveðið á um það að full tekjutrygging skyldi greidd fyrir tíma-
bilið frá 1. janúar 1997 til 31. desember 1998 og var þá miðað við að bætur frá
fyrri tíma væru fymdar. Á þessum tíma hafði tekjutrygging verið skert sam-
214