Tímarit lögfræðinga - 01.11.2003, Blaðsíða 89

4.4 Er rétt að fella verkfallsréttinn undir tiltekinn flokk réttinda?
Hér að framan hefur verið vikið að því viðhorfi að ákvæði mannréttindasátt-
mála sem vemda réttindi sem skilgreind hafa verið sem efnahagsleg eða félags-
leg hafi vægara skuldbindingargildi heldur en borgaraleg og stjómmálaleg rétt-
indi, sbr. kafla 2.1. Hefur þannig verið litið svo á að þar sem efnahagsleg og fé-
lagsleg réttindi feli aðeins í sér stefnuyfirlýsingar geti þau ekki talist lagaleg
réttindi í þeim skilningi að borgaramir geti byggt á þeim beint fyrir dómstólum
aðildarríkja hlutaðeigandi sáttmála.86 Á síðari tímum hafa fræðimenn aftur á
móti bent á að slík aðgreining réttinda eftir framangreindri flokkun eða því í
hvaða sáttmálum þau birtast feli í sér of mikla einföldun. Verði ekki byggt á
slíkri flokkun einni saman heldur þarfnist það í hverju tilviki nánari skoðunar
hvort þau réttindi sem til umfjöllunar eru séu lagalegs eðlis.87
Þrátt fyrir að upprunalegt markmið ákvæða sem vemda félagafrelsið hafi
einkum verið að vemda stjómmálaleg réttindi einstaklinganna til að ganga í
félög hefur á síðustu áratugum verið lögð sífellt meiri áhersla á vemd réttinda
félaga sem slíkra, ekki síst stéttarfélaga.88 Hefur þessi þróun endurspeglast í
alþjóðlegum sáttmálum sem vernda réttindi stéttarfélaganna, þar á meðal verk-
fallsréttinn. Má halda því fram að þessarar þróunar gæti nú í 1. mgr. 74. gr.
stjórnarskrárinnar eftir að bætt var við ákvæðið sérstakri tilvísun til stéttar-
félaga.
Félagafrelsisákvæði 74. gr. stjórnarskrárinnar er eins og 11. gr. MSE því
marki brennt að hafa verið skipað í þann flokk sem skilgreindur hefur verið sem
borgaraleg og stjómmálaleg réttindi og eiga ákvæðin samstöðu að þessu leyti.
Sé litið á frelsi stéttarfélaga til að gæta hagsmuna félagsmanna sinna, þar á
meðal með beitingu verkfallsréttarins, sem þátt félagafrelsisins er málið aftur á
móti orðið flóknara þar sem um þetta efni er einkum fjallað í sáttmálum sem
vemda efnahagsleg og félagsleg réttindi. Verkfallsrétturinn getur því í raun tal-
ist falla í báða framangreinda réttindaflokka.89 Þá eru félagafrelsisákvæði sam-
þykkta ILO og FSE sett fram með þeim hætti í sáttmálunum að þau fela ekki í
sér jákvæð réttindi sem verði því aðeins virk að ríkið grípi til sérstakra aðgerða
til að tryggja þau. Byggja ákvæðin á þeirri forsendu að ríkisvaldinu sé óheimilt
að skerða þau réttindi sem þar eru tryggð, sem litið hefur verið á sem einkenni
borgaralegra og stjórnmálalegra réttinda.90 Með vísan til framangreinds virðist
Ijóst að ekki er unnt að byggja einvörðungu á aðgreiningu réttinda í tiltekna
86 Ólafur Jóhannesson: Stjómskipun íslands, bls. 468.
87 Sjá Martin Scheinin: „Economic and Social Rights as Legal Rights", bls. 29-54 og Asbjórn
Eide: „Economic, Social and Cultural Rights as Human Rights", bls. 9-28.
88 Sjá Gunnar G. Schram: Stjómskipunarréttur, bls. 590.
89 Sjá til hliðsjónar Björg Thorarensen: „Beiting ákvæða um efnahagsleg og félagsleg mannrétt-
tndi f stjómarskrá og alþjóðasamningum"1, bls. 79.
°0 Þetta gildir ekki um ákvæði 4. mgr. 6. gr. FSE þar sem sérstaklega er mælt fyrir um verkfalls-
rettinn.
299