Faxi - 01.12.1983, Blaðsíða 87

ENGLARYK
Fensýklidin gengur undir inörg-
um nöfnun en algengast er engla-
ryk (angel-dust). Aöferð eitur-
lyfjasjúklinga er að úða efninu á
marijuana sígarettur og reykja þær
síðan. Pessar sígarettur eru kallað
,,superweed“. Litlir skammtar af
fensýklidini valda dofa í tám og
fingrum. í svæfandi skömmtum fer
neytandinn inn í sinn eiginn heim,
veit ekki af neinum í kringum sig.
Eitrunaráhrif efnisins geta varað
lengi, þó að helmingunartími þess
sé talinn aðeins nálægt tveimur
klukkutímum. í stórum skömmt-
um veldur efnið krampa og dá-
svefni. Fólk undir áhrifum efnisins
hefur skert minni og tímaskyn.
Sumir neytendanna missa alveg
málið eða eiga erfitt með að tala.
Efnið er einn skæðasti geðveikis-
valdur sem menn þekkja. Algeng-
ar dánarorsakir eru morð eða
sjálfsmorð.
ÓPÍUM, MORFÍN OG
HEROIN
Talið er að ópíumfíkn sé elsta
böl mannkynsins. Úr ópíum sem
er þurrkaður safi úr aldini tókst að
framleiða hreint morfín árið 1803.
Eitt fyrsta morfínafbrigðið hlaut
nafnið heroin.
Fráhvarfseinkenni eftir morfín
eru margs konar, bæði andleg og
líkamleg, og valda sárum þján-
ingum, líkamlegum slappleika,
óstöðugu göngulagi, taltruflunum,
svitakófi, kuldahrolli, hnerrum,
uppköstum, magaverkjum, niður-
gangi, skjálfta, kláða og e.t.v.
hjartaóþægindum. Oll þessi óþæg-
indi hverfa á fáeinum mínútum
eftir nýja morfín gjöf.
KÓKAÍN
Kókaín er algengt ólöglegt efni,
hefur þó lítið frést af því hérlendis.
Kókaín er oft tekið í nefið í duft-
formi. Langvarandi misnotkun
kókaíns getur valdið geðveikiein-
kennum. Dæmi eru um að kókaín
hafi valdi verulegu heilsutjóni og
dauðsföllum.
AMFETAMÍN
OG SKYLDLYF
Amfetamín flokkast undir örv-
andi lyf og er eitt af þeim víðfræg-
ustu. Þessi lyf verka almennt örv-
andi gegn þreytu og syfju, hækka
blóðþrýsting og draga úr matar-
lyst. Avanahætta af þessum efnum
er mjög mikil vegna þess hve þol
líkamans eykst og kallar á meira.
Akveðin sjúkdómseinkenni eru
kvíði, spenna, tortryggni, tillits-
leysi, bræði og loks síðast en ekki
síst alvarleg geðveiki.
Efnin voru í fyrstu aðeins tekin
Þuríður Árnadóttir.
inn í töfluformi, en það breyttist er
neytendur fóru að leysa efnið upp
og sprautaíæð.
LÍFRÆN LEYSIEFNI -
SNIFF
Lífræn leysiefni eru rokgjamir
vökvar og lofttegundir sem hafa
margþætt notagildi. Okkar iðn-
vædda samfélag er meira og minna
háð notkun þessara efna og því
geta margar starfsstéttir orðið fyrir
mengun leysiefna, sem dæmi má
nefna, málara, dúklagningar-
menn, fólk á rannsóknarstofum og
svo þeir sem vinna við plastiðnað.
Við munum um langan aldur
verða neydd til að nota og um-
gangast þessi efni, sökum mikils
notagildis. Því miður hefur verið
mikið um misnotkun þessara efna,
þó sérstaklega hjá skólafólki, sök-
um þess hve ódýrt það er að kom-
ast í vímu, með því að anda þeim
að sér (sniffa). Áhrifum lífrænna
leysiefna á miðtaugakerfið má
skipta í tvennt, annars vegar í bráð
einkenni og hins vegar í síðkomin
einkenni. Síðkomin eitrunarein-
kenni geta komið fram hjá þeim
sem vistast á stöðum þar sem and-
rúmsloftið er mengað lífrænum
leysiefnum.
Bráð eitrun af leysiefnum hefur
það í för með sér að viðkomandi
kemst í vímuástand og finnur fyrir
svipuðum einkennum og við
áfengisneyslu. Bráð eitrunarein-
kenni er hægt að framkalla á
nokkrum mínútum og þau vara í
15 - 30 mínútum í senn.
TÓBAK
í tóbaki er m jög sterkt og hættu-
legt eitur, sem nefnist nikótín. Það
sést glöggt, hversu áhrifamiklar
eiturverkanir tóbaks eru á því, að
flestir, sem reykja í fyrsta sinn, svo
að nokkru nemi, fá svima magn-
leysi, höfuðverk og uppköst. Þetta
er tóbakseitrun sem varir fremur
stuttan tíma. Líklegt væri, að eng-
an fýsti að reykja í annað sinn, en
allt of margir halda áfram og ven ja
sig á tóbaksnotkun. Líkaminn
venst tóbakseitrinu, og flesta fer
að langa í það og líður illa án þess.
Mjög er því hætt við, að notkun
tóbaks fari vaxandi og verði svo
mikil, að tjón hljótist af.
Tóbakseitrið verkar á tauga-
kerfið, hjarta og æðar. Það er al-
gengt, að þeir sem nota mikið tó-
bak, fái langvinna tóbakseitrun.
Þeir verða skapstyggir, mislyndir,
þjást oft af höfuðverk og svefn-
leysi. Sumir fá meltingartruflanir.
Tóbakseitrun fylgir oft sjóndepra,
og litarháttur verður ljótur.
Mjög margir læknar telja nú
sannað, að reykingar eigi veruleg-
an þátt í, að lungnakrabbi fer ört
vaxandi.
Eina ráðið fyrir þann, sem þjáist
af tóbakseitrun, er að hætta notk-
un þess. En það er ekki alltaf auð-
velt, þegar líkaminn er á annað
borð orðinn vanur eitri tóbaksins.
Oruggast er því að venja sig aldrei
á notkun tóbaks.
ÁFENGI
Áfengi er vökvi sem framleiða
má við gerjun á sykri og ýmsum
sykurtegundum. Hluti af sykrin-
um breytist þá í áfengi. Áfengi er
sterkt eitur. Hráefni til framleiðslu
á áfengi, eru t.d. vínber, ýmsar
korntegundir, kartöflur og sykur.
Þannig fæst algengasta tegund þess
áfengis, sem framleidd er, etyl-
vínandi (C2H5OH).
HÆTTULEGT ÁFENGI. Tré-
spíritus (methylalkohol) er mjög
líkt vanalegu áfengi og stundum
notað til þess að drýgja það af
mönnum sem eru fáfróðir og
óprúttnir.
Áhrifin af tréspíritusi eru svipuð
og af ethyl-alkohóli en munurinn á
afleiðingunum er mikill. Tré-
spíritusinn getur ekki brunnið og
safnast því fyrir í Iíkamanum og því
meira, sem meira er drukkið. Eftir
ca. 12 - 14 klukkustundir fara
neytendurnir að fá höfuðverk sem
er hættulegri en vanalegir timbur-
menn, sjónin fer að dofna. Loks
verða þeir alveg blindir og deyja
venjulega innan eins til tveggja
sólarhringa.
Áfengi er mismunandi sterk
blanda af vínanda.
í öli er áfengismagn 2 - 8%.
í veikum vínum er áfengismagn
8-15%.
í sterkum vínum er áfengismagn
15-20%.
í sterkum drykkjum er áfengis-
magn allt að 60%.
í könnun sem var gerð árið 1979
kom í ljós að færri konur neyttu
áfengis en karlar og þær konur sem
neyttu áfengis drukku sjaldnar
áfengi og minna magn en karlarn-
ir. Þær höfðu einnig færri einkenni
sem bentu til misnotkunar. Einnig
kom í ljós að neysla sterkra
drykkja hafði minnkað en neysla
léttra vína og bjórs aukist. Tíðni
áfengisneyslu hafði aukist.
ÁHRIF VÍNANDA
Þegar áfengis er neytt, berst vín-
andinn með blóðinu um líkamann
og veldur Iömun á taugakerfinu.
Hegðun og framkoma neytenda
breytist, þeir verða fyrst fjörugir,
málgefnir og lifandi en eftir því
sem meira er drukkið verður löm-
unin á miðtaugakerfinu meiri og
þeir verða óstyrkir, loðmæltir og
dómgreindin sljóvgast. Neytand-
inn getur fest trúnað á margt, sem
honum mundi blöskra ef hugsun
hans væri skýr. Þess vegna er
áfengi oft notað til þess að auð-
velda klæk jabrögð alls konar og er
þá þeim, sem pretta á, veitt óspart
sterkt áfengi svo sem líkjör eða
koníak sem er 40 - 60% af hrein-
um vínanda. Mjög oft endar
áfengisneysla með svo mikilli löm-
un á miðtaugakerfið að menn
verða ósjálfbjarga. Er þá mjög
algent að menn verða fyrir slysum
eða bíða bana.
LOKAORÐ
Eins og að framan segir, eru öll
vímuefni, þ.e. kannabisefni,
áfengi og tóbak, ávanalyf eða með
öðrum orðum - fíkniefni -. Því
miður er neysla þessarra efna
nokkuð stöðug hér á landi og fer
vaxandi og þá í þeim mæli, að sí-
fellt yngri einstaklingar ánetjast
þeim. Er það sárgrætilegt að sjá
börn, jafnvel 10 - 11 ára gömul
ósjálfbjarga sökum vímugjafa-
neyslu. Má ef til vill hér um kenna
vanræktri eða ómarkvissri fræðslu
um þesi mál á bamaskóiastigi. í
þessum málum má segja, að ekk-
ert það sé til, sem heitir meðal-
neysla eða neysla í hófi, heldur það
að byrja aldrei. Aldrei fyrsti sop-
inn. Aldrei fyrsti reykurinn.
Aldrei fyrsta eiturtaflan. Aldrei
fyrsta eitursprautan.
Sannur íþróttamaður og þeir
aðrir sem láta sér annt um heilsu
sína, neyta aldrei áfengis eða ann-
arra vímugjafa.
Ætla ég nú lesandi góður, að þú
sért að nokkm vísari um illa eigin-
leika ávana og fíkniefna.
Heimildaskrá:
„Bókin um manninn". Útgáfuár 1946.
„Heilsufræði". Pálmi Jósefsson.
Heilbrigðisskýrslur landlæknisemb-
ættisins.
Efni til hópverkefna frá áfengisvarna-
ráði.
FAXI-287