Morgunblaðið - 22.02.2009, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 22. FEBRÚAR 2009
25. febrúar 1979: „Í stuttu máli
hefur Sjálfstæðisflokkurinn með
þessari stefnuyfirlýsingu haslað
sér völl á ný sem fjöldahreyfing
fólksins í landinu, sem tekur af-
stöðu með einstaklingnum gegn
kerfinu, sem tröllríður þjóðfélagi
okkar. Þess vegna er þessi stefnu-
yfirlýsing fagnaðarefni. Hún
markar ákveðin þáttaskil. Hún
dregur mjög skýrar línur í ís-
lenzkum stjórnmálum. Efnahags-
stefna flokkanna allra er ekki ein
og hin sama. Um tvo skýra kosti
er að ræða, efnahagsstefnu stjórn-
arflokkanna, sem boðar aukna
skattheimtu, aukin ríkisafskipti og
aukna miðstýringu, og efnahags-
stefna Sjálfstæðisflokksins, sem
boðar skattalækkun, minni ríkisaf-
skipti, aukið frjálsræði. Vafalaust
munu einhverjir segja, eins og
fram kom í forystugrein Vísis í
fyrradag, að þetta sé gott og
blessað, en Sjálfstæðisflokkurinn
hafi hagað sér á annan veg í síð-
ustu ríkisstjórn. Um þetta er það
eitt að segja, að Sjálfstæðisflokk-
urinn tók þá við stjórnarforystu
með efnahags- og atvinnulíf lands-
manna í rúst eftir vinstri stjórn-
artímabil og stjórnaði landinu með
Framsóknarflokknum, sem átti
mestan þátt í að leggja efnahags-
kerfið í rúst á árunum 1971-1974.“
. . . . . . . . . .
26. febrúar 1989: „Þorsteinn Páls-
son bendir síðan á, að innan
beggja þessara atvinnugreina,
sjávarútvegs og landbúnaðar, hafi
ekki náðst betri sátt um aðrar
leiðir til þess að mæta nýjum að-
stæðum. Það er rétt. Þótt kvóta-
kerfið í landbúnaði hafi verið um-
deilt hafa ekki komið fram
hugmyndir um aðrar aðferðir,
sem njóta meira fylgis. Hins veg-
ar hefur kvótakerfíð í sjávar-
útveginum verið umdeildara, þótt
menn hafi unað við það, en líklega
er vaxandi fylgi við hugmyndina
um sölu veiðileyfa – en að vísu ut-
an sjávarútvegsins. Sú hugmynd,
að hér séu að skapast tvö ólík
hagkerfi, annað á landsbyggðinni,
hitt við Faxaflóa, er ný og for-
vitnileg.“
Úr gömlum l e iðurum
Fjár-mála-kreppan er
nú orðin að fram-
leiðslukreppu.
Jafnvel er talað um hrun
framleiðslunnar. Í nýjasta
tölublaði tímaritsins The Eco-
nomist er framleiðslukreppan
meginefni. Þar er rakið
hvernig flutningaskip sigla
hálftóm um heimsins höf.
Pantanir á verksmiðjuvélum
voru 40% minni í Þýskalandi í
desember en í sama mánuði
árið áður. Helmingurinn af
níu þúsund fyrirtækjum í
Kína sem flytja út leikföng er
gjaldþrota, 60% færri bílar
voru framleiddir í Bandaríkj-
unum í janúar í ár en í fyrra.
Áhrifanna af fjármálahruninu
gætir um allan heim, allt frá
Suður-Ameríku til Asíu.
Ástæðan fyrir því að fram-
leiðsla dregst saman er aug-
ljós. Eftirspurn hefur skropp-
ið saman og Ísland er gott
dæmi um það eins og sést á
þeim umskiptum sem orðið
hafa í innflutningi til landsins.
Eftir því sem framleiðslan
dregst saman eykst krafan
um opinbera aðstoð. Hún get-
ur átt rétt á sér ef spurningin
snýst um að fyrirtæki komist í
gegnum öldudal en það getur
hins vegar ekki verið lausn til
framtíðar að framleiða vörur
sem enginn vill kaupa í hag-
kerfi sem hefur getu til að
framleiða langt umfram eft-
irspurn.
Paul Volcker, aðalráðgjafi
Baracks Obama Bandaríkja-
forseta í efnahagsmálum og
fyrrverandi yfirmaður banda-
ríska seðlabankans, sagði á
föstudagskvöld að þróun og
hraði fjármálakreppunnar
hefði komið sér-
fræðingum í opna
skjöldu. Sam-
drátturinn í fram-
leiðslu í heiminum
væri bein afleiðing af krepp-
unni í hinu vestræna fjár-
málakerfi og hann reiknaði
„ekki með að við munum taka
upp sams konar fjármálakerfi
og við höfðum byggt upp fyrir
kreppuna“.
Volcker kom í ræðu sinni
inn á lykilatriði varðandi end-
urreisn hins alþjóðlega fjár-
málakerfis. Alþjóðlegri sam-
vinnu í efnahagsmálum yrði
að koma í fastan farveg.
Skapa yrði nýtt, alþjóðlegt
lagaumhverfi, sem sér-
staklega næði til banka og
fjármálastofnana sem störf-
uðu í mörgum löndum.
Í kreppunni skapast and-
rúmsloft þar sem hver hefur
tilhneigingu til að hugsa um
sig. Þau viðbrögð kunna að
vera eðlileg birtingarmynd
sjálfsbjargarviðleitninnar en
þau eru hins vegar líklegri til
að valda skaða þegar til lengri
tíma er litið. Að sama skapi er
ekki hægt að ætlast til þess að
eitt ríki opni allt upp á gátt á
meðan öll hin ríkin setja upp
verndarmúra og skekkja alla
samkeppni.
Eftir því sem kreppan verð-
ur víðtækari og alvarlegri
verður brýnna að taka á þessu
vandamáli. Eins og Volcker
sagði er alþjóðlegt samstarf
nauðsynlegt til að leiðrétta
kúrsinn en það á ekki bara við
um umhverfið í fjármálaheim-
inum heldur einnig í hinu
raunverulega hagkerfi þar
sem verðmætin verða til sem
eru undirstaða fjármálahrær-
inganna.
Framleiðsla dregst
saman í heiminum.}Kreppan breiðist út
S
amfylkingin glímir við sérkenni-
legan vanda. Hún hefur innan
sinna raða vinsælasta stjórnmála-
mann landsins sem var gerður að
forsætisráðherra í eins konar milli-
leik þar sem horft var til þess hvað líklegast
væri til að falla í kramið hjá þjóðinni. Þetta
var snjall leikur sem tókst fullkomlega.
Stundum hvarflar reyndar að manni hvort
þeir sem tóku þessa ákvörðun hafi áttað sig á
því til hvers hún myndi leiða. Það að gera Jó-
hönnu Sigurðardóttur að forsætisráðherra
hefur sennilega bjargað Samfylkingunni frá
hruni í skoðanakönnunum en um leið skapað
ákveðinn vanda. Núverandi forsætisráðherra,
sem fékk starfið til bráðabirgða, er svo miklu
vinsælli en núverandi formaður Samfylking-
arinnar.
Sú spurning vaknar og verður áleitnari með degi
hverjum hvort Samfylkingin hafi efni á að víkja Jóhönnu
Sigurðardóttur til hliðar þegar líður að kosningum og
tefla fram Ingibjörgu Sólrúnu Gísladóttur sem formanni
og forsætisráðherraefni sínu.
Vegna veikinda hefur Ingibjörg Sólrún verið lítt sýni-
leg á hinu pólitíska sviði frá bankahruninu í október síð-
astliðnum. Ef hún kæmi nú fram, svo skömmu fyrir
kosningar og eftir alllanga fjarveru, til að leiða flokk sinn
í næstu kosningum myndi hún ekki laða að kjósendur í
sama mæli og Jóhanna Sigurðardóttir. Í huga þjóð-
arinnar er tími Jóhönnu kominn. Spurningin er hvort
Samfylkingin ætli að láta eins og hún viti ekki
af því.
Jóhanna hefur sagt að hún muni ekki bjóða
sig fram til formanns gegn Ingibjörgu Sól-
rúnu og engin ástæða er til að ætla annað en
að hún muni standa við það. En það verður
ekki horft framhjá því að formaður Samfylk-
ingar hefur verið að glíma við veikindi og hef-
ur verið fjarri vettvangi í nokkurn tíma. Á
meðan hefur Jóhanna stolið senunni. Það hef-
ur hún gert með því einu að vera hún sjálf.
En það er svosem ekki lítið þegar Jóhanna á í
hlut því hún er heiðarleg, sjálfri sér sam-
kvæm, ákveðin og óhrædd við að taka ákvarð-
anir. Þjóðin vill þannig stjórnmálamenn.
Jóhanna gæti reyndar kosið að hverfa af
hinum pólitíska vettvangi eftir áratuga far-
sælt starf. Það væri ansi vont fyrir Samfylk-
inguna að þurfa að sjá á bak farsælum forystumanni sem
nýtur víðtæks trausts og það kæmi niður á fylgi flokks-
ins í kosningum. Vissulega á þjóðin góðan stjórnmála-
mann í Ingibjörgu Sólrúnu en veikindi hennar hafa sett
rækilegt strik í reikninginn. Það er einfaldlega ekki
hægt að láta eins og þau hafi ekki orðið. Ingibjörg Sólrún
á ekki að draga sig í hlé vegna bankahruns sem hún ber
ekki ábyrgð á heldur vegna veikinda. Þeir sem veikjast
þurfa tíma til að jafna sig. Það vita allir.
Ingibjörg Sólrún þarf engu að kvíða þótt hún dragi sig
í hlé um tíma. Hennar tími mun koma á ný. Tími Jó-
hönnu er núna. kolbrun@mbl.is
Kolbrún
Bergþórsdóttir
Pistill
Sérkennilegur vandi
Hriktir í stoðum
japanska kerfisins
Eftir Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
E
r mikilla breytinga að
vænta í japönskum
stjórnmálum? Riðar
valdakerfi Frjálslynda
lýðræðisflokksins til
falls eftir nær sleitulausa valdasetu
frá stofnárinu, 1955?
Slíkar spurningar gerast æ hávær-
ari enda staða flokksins slæm.
Það var því til að bæta gráu ofan á
svart þegar fjármálaráðherrann Sho-
ichi Nakagawa sagði af sér fyrir helgi
eftir rökstuddar ásakanir um að hann
hefði komið fram drukkinn, atvik sem
varð ekki til að auka stuðning við
stjórn Taro Aso forsætisráðherra
sem mældist 13,4 prósent á fimmtu-
dag. Allt bendir til að flokkurinn
gjaldi afhroð í kosningunum í haust.
Þessi umskipti kalla á forsögu.
Kristín Ingvarsdóttir, dr. í félags-
vísindum frá Hitotsubashi-háskóla í
Tókýó, bendir aðspurð á að eftir lok
síðari heimsstyrjaldar hafi pólitískt
landslag í Japan verið gjörólíkt því
sem nú er að því leyti að fjöldinn allur
af framboðum einstaklinga og flokka
hafi sprottið upp. Við stofnun sósíal-
istaflokks hafi hægriframboðin sam-
einast undir merkjum Frjálslynda
lýðræðisflokksins, sem hafi allar göt-
ur síðan verið stærsti flokkurinn,
samsettur úr mörgum flokksbrotum.
Miðjan í hagsmunaneti
„Það hafa því alltaf verið miklir
flokkadrættir innan flokksins og það
þarf sterka leiðtoga með gott bakland
til að flokkurinn nái að sýna samstöðu
út á við. Vinsældir meðal almennings
gefa aukið umboð. Síðast var það
Junichiro Koizumi sem náði að sam-
eina þetta tvennt. Arftakar hans hafa
aftur á móti átt í töluverðum erfið-
leikum. Flokkurinn hefur átt fastan
sess í mjög öflugu hagsmunaneti sem
oft hefur verið líkt við þríeyki, þar
sem tengsl milli flokksins, stórfyrir-
tækja og embættismanna tvinnast
saman,“ segir Kristín, sem skýrir
sterka stöðu flokksins meðal annars
með því að honum hafi tekist að
byggja upp stöðugt velmegunarþjóð-
félag eftir tímabil örbirgðar og
hungursneyðar í stríðslok.
Þessi staða hafi breyst.
„Það sem hefur síðan hrikt í stoð-
um flokksins eru eftirmálar þess að
japanska efnahagsbólan sprakk í
byrjun tíunda áratugarins. Margir
hafa bent á þá einföldu „lógík“ að ef
það var fyrst og fremst efnahags-
undrið sem hélt flokknum svo lengi
við lýði sé eðlilegt að staða hans hafi
veikst eftir að tímabil efnahagsörð-
ugleika og stöðnunar tók við.“
Efnahagslægðin varaði enn þegar
Koizumi settist í stól forsætisráð-
herra árið 2001 með loforð um um-
bætur í efnahagskerfinu.
Kristín segir skiptar skoðanir um
hversu miklum árangri Koizumi hafi
náð í þessum efnum. Tíminn leiði í
ljós þann dóm sögunnar sem einka-
væðingarferli hans fái.
Ólíkt eftirmönnum sínum, Shinzo
Abe og Yasuo Fukuda, hafi Koizumi
ekki hrökklast úr embætti heldur hafi
hann lýst því yfir að hann myndi ekki
sitja allt tímabilið. Ýmislegt bendir
nú til að Taro Aso forsætisráðherra
fari sömu leið og Abe og Fukuda.
Lítilla breytinga að vænta
Hvað snertir möguleika Demó-
krataflokksins, helsta stjórnarand-
stöðuflokksins, á að koma á breyt-
ingum bendir Kristín á að sumir af
forystumönnum flokksins hafi byrjað
feril sinn í Frjálslynda lýðræðis-
flokknum. Ekki þurfi að fara djúpt of-
an í stefnumál flokkanna til að sjá að
þeir séu um margt líkir.
Kristín væntir því ekki róttækra
breytinga fari eins og nú horfir, að
Demókrataflokkurinn standi uppi
sem sigurvegari í haust. Jafnframt
beri að hafa í huga að oftar en ekki
hafi sterk staða flokksins í könnunum
ekki skilað sér í kjörklefanum.
Reuters
Í heitum sætum Shoichi Nakagawa, fyrrverandi fjármálaráðherra, leitar
ráða hjá Taro Aso í japanska þinginu. Líklegt er að Aso fari senn frá.
BORIÐ hefur á þeirri skoðun að
ástandið í japönsku þjóðlífi sé svo
alvarlegt og staða Frjálslynda lýð-
ræðisflokksins svo veik að allt
stefni í stjórnarskipti, eða jafnvel
nýtt flokkakerfi.
Kristín bendir á þá gagnrýni að
með uppgangi Demókrataflokksins
sé í raun ekki að myndast tveggja
flokka kerfi, til þess þyki stærstu
flokkarnir tveir of líkir.
Margir telji að stjórnarskipti
myndu varla hafa í för með sér rót-
tækar breytingar.
Innt eftir því hvort almennt megi
segja um japanska kjósendur að
þeir séu íhaldssamir segir Kristín
að margir Japanar hafi verið rót-
tækir í kjölfar síðari heimsstyrjald-
arinnar en hafi síðan unað við vald-
hafana í þeim stöðugleika sem ríkti.
Námsmenn hafi til að mynda ver-
ið mjög róttækir á sjöunda ára-
tugnum en ekki látið mikið að sér
kveða á vettvangi stjórnmálanna
síðan.
KEIMLÍKIR
FLOKKAR››
Einar Sigurðsson.
Ólafur Þ. Stephensen.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Útlitsritstjóri:
Árni Jörgensen.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/