Morgunblaðið - 22.02.2009, Blaðsíða 35

kemur fram, að Heimir bíður enn svars í gegnum
franska sendiherrann, en þar sem Bretar séu
önnum kafnir við að fara í gegnum norsku tillög-
urnar verði Heimir að bíða. Rostow svarar að
eðlilegt sé í stöðunni að bíða meðan tillögur Evr-
ópuráðsins og Norðmanna séu skoðaðar. Í bréfi
Heimis Hannessonar til Rostow, 29. apríl, kemur
fram að Heimir hefur átt leið um London og er
órólegur yfir þeim töfum sem verða á starfi
þríeykisins. En þar kom að menn töldu réttast að
koma aftur að málinu á grundvelli þríeykisins.
Heimir Hannesson skrifar Rostow (21. júní) að
eftir símtöl þeirra 26. maí hafi málið komizt á
hreyfingu aftur og hjólin snúizt hratt þar til sam-
komulag var undirritað.
„Það var margt og mikið búið að ganga á í 200
mílunum, þegar aftur kom til kasta þríeykisins,“
segir Heimir. „Sem fyrr fór ég með mínar upp-
lýsingar til Ólafs Jóhannessonar og hann sagði af
eða á.
Franska sendiráðið í Reykjavík, sem gætti
hagsmuna Breta, var minn tengiliður. Þetta voru
heilmiklar viðræður um kvóta og togara og við
gengum miklu lengra í því að negla hlutina niður
en við gerðum í fimmtíu mílunum.
Þegar við tókum málið upp aftur í maí á grund-
velli „desembersamkomulagsins frá Brüssel,“
gengu hlutirnir fljótt fyrir sig . Franska sendi-
ráðið hringdi svo í mig og sagði að Bretar gætu
fallizt á það sem þá lægi á borðinu. Og Ólafur gaf
grænt ljós. Að ósk Breta var samkomulagið und-
irritað í Ósló. Þeir voru aldrei fullkomlega sáttir
við franska aðkomu að málinu og fallist var á að
Frydenlund „leiddi samningastarfið“ síðasta
spölinn. Sendinefndir deiluaðila fóru til Óslóar,
þar sem meira og minna frágengið samkomulag
þríeykisins beið þeirra.“
Starfaði áfram í umboði Ólafs
Heimir segir að hann hafi starfað áfram í um-
boði Ólafs Jóhannessonar, sem reyndar var nú
hvorki utanríkisráðherra né forsætisráðherra,
heldur dómsmálaráðherra, en sem slíkur yf-
irmaður Landhelgisgæzlunnar. Hins vegar seg-
ist Heimir hvorki hafa verið í trúnaðarsambandi
við Geir Hallgrímsson forsætisráðherra né Einar
Ágústsson utanríkisráðherra, en ítrekar trún-
aðarsambandið við Gunnar Thoroddsen.
Heimir segist ekki vita hvernig samráði Ólafs
og Geirs var háttað. „En það verður að segjast
eins og er að Ólafur treysti hvorki Geir né Einari
Ágústssyni. Hann mat þá mikils persónulega, en
taldi þá ekki nógu harða stjórnmálamenn til þess
að standa í þeim stórræðum, sem þurfti. Ólafur
taldi Geir hallan undir tillögu Breta um að vísa
málinu til Efnahagsbandalagsins, en það taldi
Ólafur að yrði enn verra viðureignar en Bretar.
Hins vegar veit ég fyrir víst, að Ólafur gerði
Einari Ágústssyni ekki grein fyrir starfi þríeyk-
isins og því vissi Einar ekki frekar en aðrir í ís-
lenzku sendinefndinni sem fór til Óslóar um
raunverulegan aðdraganda samkomulagsins.
Tómas Karlsson sagði Einari nokkru seinna
hvernig allt var í pottinn búið og tók Einar því
þunglega að atburðarásinni skyldi hafa verið
haldið leyndri fyrir honum.“
astríðunum
tanríkisráðherra, og John McKenzie, sendiherra Breta, skrifa undir 50 mílna samn-
dinn í London, en undirskrift dróst vegna mótmæla Alþýðubandalagsins.
Innsiglað Utanríkisráðherrarnir Einar Ágústsson og Anthony Crosland innsigla 200 mílna samkomulagið í Osló
við ánægju Matthíasar Bjarnasonar sjávarútvegsráðherra. Stjórnmálasamband var tekið upp aftur daginn eftir.
sen, sem byggðist á persónulegum kunningsskap
þeirra sem lagaprófessora við Háskóla Íslands.
Og milli Gunnars og Heimis var líka trúnaður.
Gengið kringum Tjörnina
Hægt og bítandi holuðu endalausar fortölur
brezka bjargið og herskipaúthaldið á Íslands-
miðum varð þeim stöðugt þyngra í skauti. Þar
kom að þeir gáfu til kynna breytta afstöðu, en
hins vegar mætti útgönguleiðin ekki verða þeim
álitshnekkir og svo yrði að sýnast sem þeir ættu
frumkvæðið. Heimir sendi þá Tómas Karlsson,
ritstjóra Tímans og varaþingmann Framsókn-
arflokksins, til London til að koma á fundi for-
sætisráðherranna tveggja samkvæmt áætlun
ATA-þríeykisins. Þá hafði brezka sendiráðið á
Íslandi samband við Heimi, Brian Holt sendi-
ráðsritari hringdi ítrekað og sagði menn í Lond-
on tortryggna á þennan Tómas Karlsson sem
virtist frekar vera fulltrúi Heimis Hannessonar
en forsætisráðherrans. Heimir segir það hafa
verið ljóst, að hann gæti ekki komið til fundar í
brezka sendiráðinu, sem var umsetið blaðamönn-
um og lögreglu. Hann brá þá á það ráð að hitta
Eric Young, staðgengil sendiherrans niðri við
Tjörn. „„Við erum ekki sannfærðir um samnings-
vilja íslenzka forsætisráðherrans og við getum
ekki látið forsætisráðherra okkar hafðan að fífli
með frumkvæði að árangurslausum fundi,“ sagði
Young.
Það tók mig hálfan annan tíma og ég man ekki
hvað marga hringi umhverfis Tjörnina, að full-
vissa sendiherrann um að Ólafur Jóhannesson
væri í raun og veru fús til fundar við Heath, ef
herskipin færu af Íslandsmiðum. Þennan vilja
staðfesti Ólafur, þegar Heath hringdi í hann og
eftir bréfaskipti kallaði Heath herskipin út fyrir
50 mílurnar og bauð Ólafi til viðræðna í London.
Þar komust menn að samkomulagi og reyndist
Ólafur sannspár um það að Lúðvík Jósepsson
myndi gefa eftir, þegar á hólminn var komið,
reyndar eftir talsvert brambolt Alþýðu-
bandalagsins.
En ríkisstjórnin hélt velli, þorskastríðinu var
lokið og vera Íslands með vestrænum þjóðum
tryggð.“
Oslóarsamkomulagið var klárt
Þegar Bretar sendu herskip sín enn og aftur
inn í íslenzka fiskveiðilögsögu, sem komin var út í
200 mílur, hófst það þorskastríðið sem hvað ill-
skeyttast varð. Þá sat á Íslandi ríkisstjórn Sjálf-
stæðisflokks og Framsóknarflokks. Geir Hall-
grímsson var forsætisráðherra, Ólafur
Jóhannesson dómsmálaráðherra og Einar
Ágústsson utanríkisráðherra einsog hann var í
stjórn Ólafs á undan.
Í aðfaraorðum doktorsritgerðar sinnar segir
Gregory J. Scholten, að hann hafi fundið í Gerald
R. Ford-bókasafninu í Ann Arbor, Michigan,
talsverðar heimildir um þorskastríð Breta og Ís-
lendinga, bæði vegna 50 og 200 mílnanna, sér-
staklega þó það síðarnefnda, þar sem ekkert fari
á milli mála að NATO-aðild Íslands var forsenda
fyrir lausn þorskastríðsins og réð mestu um að-
komu Bandaríkjamanna að málinu.
Mikil harka einkenndi strax þetta þorskastríð
og árás þriggja brezkra dráttarbáta á varðskipið
Þór 11. desember 1975, atburður sem Íslendingar
kærðu til Atlanzhafsráðsins og Öryggisráðs Sam-
einuðu þjóðanna, setti að heita má allt fast.
Framkvæmdastjóri Evrópuráðsins, Georg
Kahn-Ackerman bauð 19. desember upp á milli-
göngu í fiskveiðideilunni og í febrúar 1976 fór
norski utanríkisráðherrann Knut Frydenlund til
Brüssel með málamiðlunartillögu norsku rík-
isstjórnarinnar.
Í bréfi sem Roberts skrifar Rostow 10. marz,
ílurnar
17. maí Þingmenn úr öllum
flokkum leggja til að sendi-
herra Íslands hjá NATO
verði kallaður heim.
30. maí Brezki
flotinn kallaður
út fyrir 200 míl-
urnar.
1. júní Samn-
ingur Breta og
Íslendinga und-
irritaður í Ósló.
2. júní Stjórn-
málasamband
milli landanna
tekið upp að nýju.
5. maí Brezku togararnir halda heimleiðis vegna
ónógrar verndar. Tveimur freigátum er bætt við
verndarflotann og halda togararnir þá aftur til
veiða í íslenzkri landhelgi. Átökin harðna enn.
19. febrúar
Íslendingar slíta
stjórnmála-
sambandi við Breta.
Hallgrímsson fer til London
old Wilson forsætisráð-
komulag næst ekki og
m halda áfram.
þjóðlegra stofnana
markanir þessara
a. Getuleysi þess-
u Atlanzhafs-
amkomulagi.
r og meta mikils
u á.
na, til Eugene V.
ú og Atlanzhafs-
argt sækir að til
ra deilumála milli
ausn á … Láttu mig
ene V. Rostow:
ndar hvað þú og
örkum til að finna
l þess að hjálpa
gið.“
nar, þar sem Heim-
ausn fisk-
m það. En þú ert hin
ú gafst aldrei upp á
á réttu að standa.
eir
35
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 22. FEBRÚAR 2009
1972
14. júlí Lúðvík Jósepsson sjáv-
arútvegsráðherra gefur út reglugerð
um 50 mílna fiskveiðilögsögu.
1. september 50 mílurnar taka gildi.
Brezkir og vesturþýzkir togarar
halda áfram veiðum innan þeirra. Ís-
lenzku varðskipin klippa ítrekað á
togvíra brezku togaranna.
27. nóvember Brezk sendinefnd
kemur til viðræðna í Reykjavík. Eng-
inn árangur.
1973
18. janúar Brezkir togaraskipstjórar
hóta að sigla heim fái þeir ekki her-
skipavernd. Bretar senda stóra og
hraðskreiða dráttarbáta á Íslands-
mið.
17. maí Brezkar freigátur sigla til Ís-
lands.
11. september Íslenzka ríkisstjórnin hótar að slíta stjórnmálasambandi við Breta.
16. september Joseph Luns framkvæmdastjóri NATO kemur til Íslands.
25. september Edward Heath forsætisráðherra Breta skrifar Ólafi Jóhannessyni
forsætisráðherra og segist vilja leita lausnar. Ólafur svarar að forsenda samninga
sé að brezku herskipin hverfi af Íslandsmiðum.
27. september Íslenzka ríkisstjórnin tilkynnir stjórnmálasambandsslit verði
brezku herskipin ekki farin úr fiskveiðilögsögunni fyrir 3. október.
2. október Heath býður Ólafi til viðræðna í London.
3. október Brezku herskipin eru kölluð af Íslandsmiðum.
15. október Ólafur Jóhannesson fer til London. Eftir tveggja daga viðræður ligg-
ur samkomulag fyrir.
8. nóvember Samningur Íslendinga og Breta undirritaður.
13. nóvember Alþingi samþykkir samninginn við Breta.
50 mílurnar
Heimir
Heimir Hannesson var trúnaðarmaður og erindreki
Ólafs Jóhannessonar, formanns Framsóknarflokks-
ins. Hann var blaðamaður við Tímann, ritstjóri Ice-
land Review, lögfræðingur, varaþingmaður Fram-
sóknarflokksins og forystumaður í Samtökum um
vestræna samvinnu á Íslandi.
Roberts
Frank Roberts, var aðstoðarritari Winstons S. Churc-
hill og ráðgjafi hans á Yaltaráðstefnunni. Hann var í
fylgdarliði Chamberlain í München og sendiherra m.a.
í Sovétríkjunum, Indlandi og hjá Atlanzhafsbandalag-
inu. Formaður The Atlantic Council of the U.K., syst-
ursamtaka Samtaka um vestræna samvinnu. Hann
lézt 1998.
Rostow
Eugene Rostow var forseti lagadeildar Yale-háskóla,
aðstoðarutanríkisráðherra í stjórn Lyndon B. Johnson
og forstjóri afvopnunarstofnunarinnar í forsetatíð
Reagans. Hann var einn helzti forystumaður banda-
rísku Atlanzhafssamtakanna. Forseti heildarsamtaka
Atlanzhafssamtakanna 1973. Hann lézt 2002.
Heimir
Hannesson
Eugene
Rostow
Frank
Roberts
Þríeykið
Sjávarútvegsráðherrar Þeir undirrituðu
reglurgerðirnar um 50 og 200 mílurnar.
Matthías Bjarnason tekur við af Lúðvíki
Jósepssyni sem sjávarútvegsráðherra.