Saga - 1981, Blaðsíða 282

280
RITFREGNIR
mál geti talist fræðilega kannað yrði að reyna að vinna frekar úr þeim
aragrúa heimilda sem höfundur birtir um rekamagn og bera saman við
heimildir um timburinnflutning. í sagnfræðiathugun yrði að líta á
timburbúskap íslendinga i einu lagi. Ég trúi ekki öðru en slík könnun
mundi segja okkur talsvert meira en fróðleikssafn Lúðvíks gerir, án þess
að ég þori að fullyrða að hún geti leitt að nákvæmum niðurstöðum.
Margt fleira verður til þess að efnið nýtist ekki eins og það gæti gert.
Iðulega kemur höfundur að sama atriðinu tvisvar með tvær ólíkar heim-
ildir að vopni. Eitt af smærri dæmunum er í kafla um leiguliðagagn af
reka. Á bls. 245 tekur hann dæmi um að leiguliði naut alls reka jarðar-
innar. Á næstu blaðsíðu segir hann svo eins og hann sé að koma að efninu
í fyrsta sinn: „Stundum voru jarðir leigðar með rekanum, og var allur
rekinn þá leiguliðagagn.“ Og nefnir enn dæmi um þetta. Ég er líka víða
ósammála höfundi um hvar eðlilegast sé að skipa efnisatriðum niður. I
þessum kafla um leiguliðagagn er ekki minnst á skyldur leiguliða til að
halda við húsum á jörðum sínum. Að því kemur fyrst í kafla sem heitir
„Tóftin aflar trjánna“ (bls. 299). Og víða virðist röð atriða dálítið handa-
hófskennd, ýmist er rakið í tímaröð eða eftir landshlutum, og erfitt að sjá
hvað ræður röðinni hverju sinni. Sumt sem tínt er til virðist koma efninu
heldur lítið við. í kafla um uppidráp á sel er sagt frá því að árið 1806
fannst maður dauður á Löngufjörum í Hnappadalssýslu, en hann var þar
við selveiði (bls. 330). Þetta kemur selveiði líklega ámóta mikið við og ef
maðurinn hefði dáið í rúmi sínu nóttina áður.
Allir þessir annmarkar held ég stafi af því sama, að höfundur gengur
ekki að efni sínu með þjóðfélagslegar spurningar eða kenningar í huga.
Því skortir hann bæði mælikvarða á hvaða staðreyndir skipta máli og
hvernig á að skipa þeim niður. Ég er hér ekki að tala um allt efni bókar-
innar; rökstuddar kenningar koma þar vissulega fyrir. Þar má nefna
kenninguna um tengsl kornyrkju og þaratekju á miðöldum (bls. 136-38).
En víða er stefnt að því einu að setja staðreyndir á blað.
Ef höfundur væri að skrifa um stjórnmál eða stjórnsýslu, kirkju eða
miðstýrða verslun með svona aðferðum mundi ég segja að aðferð hans
væri röng. En á sviði alþýðlegra atvinnuhátta held ég að við þurfum
einmitt að fá rit af þessu tagi sem eins konar millistig milli frumheimilda
og sögu. Þegar unnið er í sögu skipulagðra stofnana sem framleiddu rit-
heimildir að staðaldri er auðvelt að ganga að miklu heimildamagni a
vísum stað. Prentuð útgáfusöfn eins og íslenskt fornbréfasafn, Lov-
samling for Island, Alþingistíðindi og Stjórnartíðindi mynda á mörgum
sviðum heimildastofn sem auðvelt er að vinna út frá. Þegar þeim slepp>r
taka skjalasöfnin við með gögn hverrar stofnunar á sínum stað. En um
hversdagslíf alþýðu er enginn slíkur heimildastofn til, og þess vegna hefur
saga þess lengst af orðið útundan. Við þurfum stórhuga og dugmikla elju-
menn eins og Lúðvík Kristjánsson til að búa til heimildastofn um