Ný saga - 01.01.1990, Qupperneq 38

innan miklu víðara málsvæðis:
vestnorræna málsvæðisins.
Málið sem talað var á Græn-
landi, íslandi, í Færeyjum,
Orkneyjum, á Hjaltlandi og
norsku mállýskurnar, þrænska,
bergenska og víkverska, þetta
var allt eitt og sama málið. Og
jafnvel austnorrænu málin,
danska og sænska, stóðu
miklu nær vestnorrænunni á
miðöldum en þau gera í dag
(til vestnorrænna ritmála
teljast nú íslenska, færeyska
og nýnorska).
A síðari öldum var staðan
önnur. Þá var íslenskan
„landsmál", danskan „ríkis-
mál“. En bæði á miðöldum og
á nýöld, og raunar langt fram
á 19. öld, var latínan það mál
sem íslendingar notuðu til al-
þjóðasamskipta. Lærðir menn
beittu henni einnig fyrir sig í
einkabréfum sín í milli. Hún
var alþjóðamál, en jafnf'ramt
lifandi bókmenntamál um alla
Vestur-Evrópu, líka á íslandi.
Þrátt fyrir það er aðeins eitt
latínurit íslenskt á allra vörum
og það er hið týnda rit Sæ-
mundar fróða. Fleiri glötuð rit
vita menn um en þau eru
varðveitt í íslenskri þýðingu
og má þar telja rit eftir Gunn-
laug munk á Þingeyrum og
Arngrím Brandsson ábóta.
Sama gildir um verk frá síðari
öldum eins og Lof lyginnar
eftir Þorleif Halldórsson. En
sannar ekki sú staðreynd að
verkin eru bara til í þýðingum
að latínubókmenntir hafi í
rauninni skipt sáralitlu máli
hér áður fyrr? En þá má spyrja
á móti: Hefðu þessi verk verið
samin ef ekki hefðu komið til
latneskar menntir? Með heim-
spekilegra orðalagi: má ekki
líta svo á að tilvist latneskra
mennta hafi verið nauðsynlegt
skilyrði fyrir því að þessar
bókmenntir voru skrifaðar?
Það er ekki heldur svo að allt
hafi glatast, öðru nær. Eitt og
annað er varðveitt, til að
mynda brot úr Þorlákssögu,
kveðskapur og bréf, en á hinn
bóginn er því ekki að neita að
margt er enn ókannað í þess-
um efnum. Til að mynda er
latínukveðskapur íslendinga
frá síðari öldum að mestu leyti
órannsakaður og þegar hans
er getið er hann sjaldnast
skoðaður í samhengi við ann-
an, erlendan, latínukveðskap.
Mörg íslensk skáld ortu latínu-
kvæði jafnhliða kvæðum á ís-
lensku, en þeim er yfirleitt
sleppt úr kvæðasöfnum þeirra.
Þá er ónefnt mikilvægi latín-
unnar fyrir íslenska sagnfræði.
Til eru mörg latnesk stórvirki
á fræðasviðinu, íslandslýsing
Odds Einarssonar, Crymogæa
Arngríms lærða, Specimen Is-
landiæ non barbaræ Jóns
Thorkillius, Sciagraphia meist-
ara Hálfdáns, Historia ecclesi-
astica Islandiæ Finns Jónsson-
ar. Þessi verk eru gjarnan met-
in út frá heimildum sínum
sem oftast eru innlendar, en
ekki á eigin forsendum. Frum-
mál þeirra er latína, og það
gildir um þýðingar á þeim
sem aðrar þýðingar að þær
eru ekki frumtextinn.
Þetta gildir raunar líka um
i-b<yí v < * I w ; V»
I ’JB i
ttí tu
f'y }||l
r : 3 L •
Vöxtur og viögangur íslenskra fræöa á 19. og 20. öld er ööru fremur Kaupmannahafnarskóla aö þakka. Þessi
teikning af aöalbyggingu skólans er frá árinu 1840.