Ný saga - 01.01.1995, Blaðsíða 90

Eggert Þór Bernharðsson
Sumir vildu
likja eftir því
sem gerðist í
eriendum borg-
um og byggja
í samræmi við
ríkidæmi sitt
atgervi okkar og síðast en ekki síst á menn-
ingu okkar.31
Hörður hélt síðan áfram:
Menn lifa og hrærast í borgum, innan um
hús, í húsum meir en nokkru sinni áður. Af
því má ráða hversu gífurlega uppeldisþýð-
ingu hús og borgir hafa og hversu nauðsyn-
legt er að gefa þeim meiri gaum en gert
hefur verið hér um slóðir, því á íslandi er
byggingarlist og borgmenning yfirleitt
hroðaleg bók aflestrar.
Að styrjöld lokinni var ósjaldan á það bent að
íslendinga skorti reynslu í byggingarlist og
skipulagi, og jafnvel sagt að þeir hefðu hvorki
þroska né menntun til að rísa undir bygging-
arlist. En afsakanir lágu líka á borðinu því að
á móti var talað um einangrun landsins og fá-
tækt þjóðar sem alla tíð hefði án þéttbýlis ver-
ið. Landsmenn þurftu tíma til að tileinka sér
nýja hætti og stefnur, þeir þurftu að átta sig á
hvernig nýta mætti þá kosti sem hin ýmsu
húsakynni bjóða upp á, þeir hlutu að þreifa
sig hægt og sígandi áfram.
Fyrirmyndir sínar og hugmyndir um útlit
húsa sótti fólk víða að. Sumir höfðu hrifist af
prentmyndum af húsum í bókum, blöðum eða
tímaritum, aðrir uppgötvað draumahúsið í
kvikmynd, enn aðrir ferðast til útlanda og
orðið fyrir áhrifum, vildu líkja eftir því sem
gerðist í erlendum borgum og byggja í sam-
ræmi við ríkidæmi sitt. Menn tóku sér það
sem þeim féll vel í geð hjá náunganum, tóku í
gleði sinni búta sinn úr hverri áttinni og flétt-
uðu saman ólíkum stfltegundum, byggðu
jafnvel bara eftir eigin höfði og létu varnaðar-
orð húsameistaranna sem vind um eyrun
þjóta. Stældu það sem þótti fallegt.32 Ekki
voru þó allir brenndir þessu marki, framsækn-
ir húsameistarar fengu tækifæri til að spreyta
sig og sýna hvað í þeim bjó.33
Hver kynslóð gagnrýndi undangengna
tíma, það er hluti af því að skilgreina sig.
Kvartað var yfir því að illa hefði til tekist í
byggingarlistrænu uppeldi þjóðarinnar eins
og dæmin sýndu. Að lokinni seinni heims-
styrjöld var bent á, að ekki hefði tekist að
treysta nægilega þann litla grunn sem lagður
var fyrir stríð. Ekki væri nóg með að drjúgur
hluti bæjarbúa hefði alist upp í samfélagi
sveitanna heldur væri þjóðin sorglega mis-
þroska. Um of hefði verið einblínt á orðsins
list en sjónmenntir verið vanræktar og því
bæri fólk takmarkað skynbragð á gildi og
mikilvægi góðrar húsagerðarlistar.34 í skólum
væri staglast ár eftir ár á málfræði, sögu, eðl-
isfræði, landafræði en nánast aldrei minnst á
þá „málfræði, sem unglingarnir þurfa engu
minna á að halda, þegar þeir verða fulltíða
menn: að meta af skynsemi og smekkvísi
fagra hluti“, var ritað undir lok sjötta áratug-
arins.35
A áttunda og níunda áratugnum heyrðust
raddir sem sögðu að sjónmenntir væru enn
bornar fyrir borð miðað við bókmenntirnar.
Sá trassaskapur litaði afstöðu fólks til húsa-
gerðarlistar, svo ekki kynni góðri lukku að
stýra.3'1 Bent var á, að bókmenntirnar væru
engan veginn eina arfleifð íslendinga, menn-
ingarhefð einnar þjóðar væri ekki svo ein-
hliða sem ýmsir vildu vera láta. Hörður
Agústsson ritaði árið 1986: „Hið mótaða um-
hverfi, borgir, bæir, gatan, húsin, nytjahlutirn-
ir, eiga vissulega sinn sess. Daglegar samvistir
við þann hluta menningararfsins móta ekki
síður hugarfar okkar en lestur bóka.“37
Gagnrýni erlendra gesta
Ekki var sama hvaðan gagnrýni kom. íslend-
ingar, ekki síst Reykvíkingar, voru löngum
viðkvæmir fyrir dómi erlendra gesta. Yfirleitt
þótti þeim hólið gott. „How do you like
Iceland?" var iðulega spurt og útlendingarnir
vissu oft ekki hvaðan á þá stóð veðrið, stöldr-
uðu kannski aðeins við skamma hríð, vissu
jafnvel Iítið um land og þjóð fyrirfram og kom
síðan á óvart hversu mikið var um að vera í
höfuðstaðnum. Oftar en ekki svöruðu þeir
kurteislega og hældu íslendingum á hvert
reipi. Slíkir menn voru einatt nefndir „ís-
landsvinir“. Landsmenn voru hins vegar
minna fyrir harða gagnrýni. Segðu aðkomu-
mennirnir eitthvað sem féll ekki í kramið var
ekkert mark á þeim takandi og viðbáran
ósjaldan sú, að þeir hefðu dvalið alltof stuttan
tíma í landinu til þess að geta metið og skilið
„þjóðareðlið".
Þeir sem fundu að smekk eða smekkleysi
húsbyggjenda í Reykjavík vísuðu einmitt oft-
ar en einu sinni til útlendinga sem höfðu furð-
88