Ný saga - 01.01.1995, Qupperneq 94

Eggert Pór Bernharðsson
Viss eining þótti
felast í því er
íslendingar
námu á einum
stað, „þar sem
prófessorarnir
vissu þó hvar
ísiand var á
jarðkringiunni. “
skyldi vera sem nánast frá upphafi, allt frá því
að hússtæði hefði verið valið þar til íbúarnir
væru fluttir inn í húsakynnin fullbúin. Húsa-
meistarinn skyldi aldrei láta undir höfuð
leggjast að kynna sér samviskusamlega þarfir
og óskir byggjandans og átti að geta treyst því
að þær væru settar fram af fullri hreinskilni.
Gagnkvæmur skilningur var talinn fyrsta skil-
yrði góðs árangurs. Á níunda áratugnum var
samstarf af þessu tagi enn talið ákaflega mik-
ilvægur þáttur í starfi arkitekta.56
Náið samráð getur þó haft sínar veiku hlið-
ar. Erfitt getur verið að standa gegn vilja til-
vonandi húseigenda og því hætt við því að
hugmyndir festist í húsagerðinni án þess að
húsameistarar fái rönd við reist og jafnvel
þvert gegn vilja þeirra, hugmyndir sem hvorki
lúta listrænum kröfum né þjóna tilgangi. En
skiljanlega urðu arkitektar að koma til móts
við þarfir íbúa, því annað var óráðlegt í sam-
félagi fámennis, kunningsskapar og vensla.
Erfitt gat verið að humma fram af sér óskir
sem stríddu gegn viðurkenndum lögmálum
byggingarlistarinnar. Nálægðin skapaði vissan
vanda og sterk bein þurfti stundum til að
sannfæra menn um, að hús af þessu eða hinu
taginu féllu illa að innlendum aðstæðum og
væru sprottin úr allt öðrum jarðvegi en þeim
íslenska. Slíkir menn áttu sennilega á hættu
að missa verkefni yfir til þeirra sem buðu bet-
ur.57 Petta ástand hafði að líkindum áhrif á
arkitektúr og heildarútlit hverfa og borgar-
hluta.
Eegar landsmenn fóru að ferðast til fjar-
lægra landa fór ekki hjá því, að það sem þar
bar fyrir augu tæki á sig mynd á íslandi. Hóp-
ferðir til sólarlanda urðu fyrst vinsælar á síð-
ari hluta sjöunda áratugarins og að því kom
að í sumum einbýlishúsahverfum tækju hús á
sig sólarlandasvip. í nýjum úthverfum
Reykjavíkur mættust t.d. ólíkir heimar í bygg-
ingum.58 Almennir borgarar fluttu þannig
margvíslegar hugmyndir heim og báru undir
arkitekta sína sem numið höfðu í ýmsum
löndum.
Húsameistararnir urðu æ sundurleitari
hópur þegar leið á 20. öld. Þeir fyrstu sóttu
menntun sína til Danmerkur, en kynslóðin
sem kom til starfa um og upp úr 1930 skólað-
ist jafnframt í Þýskalandi, Svfþjóð og á
Englandi. Ólíkt því sem var fyrr luku flestir
nýliðarnir upp úr seinna stríði sveinsprófi í
húsa- og húsgagnasmíði og múraraiðn áður
en þeir lögðu húsagerðarlistina fyrir sig. En
stéttin komst ekki í verulega sókn fyrr en á
sjöunda áratugnum þegar fjölgaði svo í hópn-
um að undir lok áttunda áratugarins urðu
arkitektar milli sextíu og sjötíu talsins. Ný
námslönd bættust nú í hópinn, svo sem
Frakkland, Ítalía og Bandaríkin.59 Á seinni
hluta níunda áratugarins voru arkitektar á ís-
landi orðnir ríflega tvö hundruð og störfuðu á
um sjötíu vinnustofum, langflestir í Reykja-
vík. Og löndin sem menntunin var sótt til
urðu æ fleiri.60
Hugmyndir um innlenda iniðstöð
húsagerðarlistar
Húsameistararnir báru heim ólfkustu áhrif,
og ekki þótti öllum æskilegt að húsameistarar
landsmanna væru svo sundurleitur hópur.
Viss eining þótti felast í því er íslendingar
námu á einum stað, „þar sem prófessorarnir
vissu þó hvar ísland var á jarðkringlunni.“61
Þegar íslensk list losnaði úr þessum gömlu
tengslum og listafólkið fór tvist og bast tók ís-
lensk húsalist að líkjast meir alþjóðalist.
Menn bentu því á nauðsyn þess að koma upp
innlendri menntastofnun í húsagerðarlist og
öðrum listum, ekki aðeins til að skapa „ís-
lenskan arkitektúr“ eða „íslenska list“, held-
ur til að íslendingar mættu betur skilja sjálfa
sig, í hvaða landi þeir byggju og við hvaða
efnahagsskilyrði.
Þeir sem töluðu um skaðann og meðvit-
undarleysið sem þessu fylgdi töldu að fjöl-
breytnin sem fylgdi menntun í svo ólíkum
löndum hefði ruglað fólk í ríminu og afleið-
ingin væri ringulreið. Hér yrði að koma upp
innlendri menntastofnun svo kennarar gætu
miðlað reynslu kynslóðanna í landinu, uns
jafnvægi skapaðist. Þeir sem töluðu á þessum
nótum voru vitaskuld ekki að leggja til að
landinu yrði lokað og engum hleypt inn sem
numið hefði í útlöndum, heldur vildu þeir
reyna að vinna betur úr og móta hin erlendu
áhrif sem flæddu inn.62
Ekki voru þó allir á einu máli um þetta.
Þeir sem vörðu nám í útlöndum töldu það
92