Ný saga - 01.01.1995, Blaðsíða 80

Sigfús Haukur Andrésson
Mynd 1.
Magnús Stephensen
1762-1833.
Lögmaður norðan-
lands og vestan,
síðan dómstjóri í
Landsyfirrétti. Annar
helsti frumkvöðull
og aðalhöfundur
almennu bænarskrár-
innar. Gaf ennfremur
út ýtarlegt varnarrit
gegn árásum kaup-
manna á bænar-
skrána og aðstand-
endur hennar.
(Forsvar for Islands
fornærmede
Ovrighed, samt for
dets almindelige
Ansegning om
udvidede Handels-
Friheder. Kh. 1789).
unarfrelsi við utanríkisþjóðir og stuðning við
aukna og virka þátttöku íslenskra manna í
versluninni til þess að hún flyttist sem mest
inn í landið, svo sem með fjölgun kauptúna og
stofnun sveitaverslana á hentugum stöðum.
Ennfremur yrði eftirlit embættismanna í
landinu með versluninni aukið að nýju.
Aðeins vannst tími til að leggja einhver
drög að bænarskránni meðan á þinginu stóð,
og hafa væntanlega einhverjir fleiri en Stefán
og Magnús lagt þar hönd á plóg, en sá síðar-
nefndi tók að sér að semja hana að fullu.
Petta var einmitt um svipað leyti og Magnús
var að vinna að yfirliti um frönsku stjórnar-
byltinguna og atburði tengda henni, en það
birtist í fyrsta bindi tímarits Landsuppfræð-
ingarfélagsins, Minnisverðum tíðindum. Þar
lætur Magnús að vissu marki í ljós mikla sam-
úð með byltingunni og hugsjónum hennar,
einkanlega mannréttindayfirlýsingunni frá
26. ágúst 1789, er átti sér fyrirmynd í stjórnar-
skrá hinna nýstofnuðu Bandaríkja Norður-
Ameríku sem hann fer einnig lofsamlegum
orðum um." Áhrifin úr þessari átt á bænar-
skrána leyna sér ekki. Með skírskotunum til
frelsis, náttúruréttar eða meðfæddra mann-
réttinda, þjóðarréttinda íslendinga og al-
menns réttlætis er þar farið fram á að lands-
menn öðlist verslunarfrelsi á við þegna kon-
ungs í Danmörku og Noregi. Gefið er í skyn
að til uppþota kunni að draga í landinu ef allt
sitji áfram við hið sama. I samræmi við það er
farið býsna hörðum orðum um ástand versl-
unarinnar og framferði kaupmanna og versl-
unarstjóra.
Stuðningur embættismanna mikill en
Olafur stiftamtmaður skorast undan
Það var upphaflega ætlunin að séra Markús
Magnússon, prófastur í Görðum á Álftanesi,
undirritaði bænarskrána í umboði allra fyrir-
hugaðra undirskrifenda. Tiltölulega fáir þeirra
voru hins vegar á Alþingi 1795 og bænarskrá-
in þá ekki heldur fullsamin. Það varð því loks
úr að hafa hana í þremur eintökum, þ.e. einu
fyrir hvert amt. Skyldi hver amtmaður senda
hana sýslumönnum og próföstum í amti sínu
til undirskriftar og mæla auk þess sjálfur með
henni. Þetta gerðu Stefán Þórarinsson í norð-
ur- og austuramti og Vibe í vesturamti eftir
því sem best þeir gátu.14
Olafur Stefánsson, stifamtmaður og amt-
maður í suðuramti (faðir Magnúsar og móð-
urbróðir Stefáns), snerist þegar til kom gegn
bænarskránni. Var hann bæði mótfallinn hinu
magnþrungna orðalagi hennar og því áformi
að gefa hana út á prenti. Hann áleit ekki held-
ur verslunarfrelsi við utanríkisþjóðir tíma-
bært. Ólafur tók því þann kost að senda
Rentukammerinu rækilegar greinargerðir um
slæmt ástand verslunarinnar með ýmsum um-
bótatillögum og gefa svo árið 1798 út bókar-
korn um íslensku verslunina.15 Hann lét eftir
alls konar vífillengjur tilleiðast að senda
kammerinu suðuramtseintak bænarskráinnar
með ýmiss konar afsakandi skýringum en
engum meðmælum. En Magnús sonur hans
og fleiri aðstandendur bænarskráinnar höfðu
séð um að senda þetta eintak um suðuramtið
til undirritunar.16
Auk þess sem andstaða stiftamtmanns var
ráðamönnum í Kaupmannahöfn kærkomin
röksemd gegn bænarskránni, varð afstaða
hans til þess að nokkrir menn hættu við að
skrifa undir hana eða reyndu að afturkalla
undirskriftir sínar. Og frekari dráttur en ella
varð á því að eintök hennar kæmust til Kaup-
mannahafnar. Þannig komst eintakið úr
78