Ný saga - 01.01.1995, Blaðsíða 33

Pólitísk fatahönnun
sjálfstæðisbaráttunnar. Hann var trúlega
besta tæki þjóðernissinna til að koma hug-
myndum á framfæri við almenning. Pólitísk
þjóðernisstefna var kveðin í almúgann með
hjálp ættjarðarljóða.
Bókmenntir, einkum íslenskur skáldskap-
ur, voru eitt helsta umræðuefnið í leynilegu
gáfumannafélagi sem stofnað var í Reykjavík
árið 1861. Kvöldfélagið, sem var fyrst og
fremst málfundafélag, starfaði í 13 ár.7 Fundir
voru að jafnaði einu sinni í viku yfir vetrar-
mánuðina. Frá ársbyrjun 1862 var yfirleitt eitt
ákveðið málefni krufið hverju sinni. Útnefnd-
ur var einn frummælandi en yfirleitt voru
andmælendur tveir. Rökræður félagsmanna
eru ítarlega skráðar í fundargerðum Kvöldfé-
lagsins.8 Peir voru flestir lista- og mennta-
menn, helstu menningarvitar bæjarins af
yngri kynslóðinni. Barnsleg fullvissa um eigið
ágæti endurspeglast oft í málflutningi félag-
anna. Þeir litu á sig sem sjálfkjörna leiðtoga
þjóðarinnar, sem þyrftu og ættu að leiða
„skrílinn", eins og allur almenningur hét oft-
ar en ekki í umræðum þeirra á milli. Einn af
virkustu mönnum í Kvöldfélaginu var Sigurð-
ur Guðmundsson málari. Hann tók iðulega
þátt í almennum umræðum og hélt oftar en
nokkur annar framsögur á fundum. Sigurður
fjallaði einkurn um listasögu, Reykjavík sam-
tímans, meint gullaldartímabil íslandssög-
unnar á miðöldum og búningasögu.
Samanburður á miðaldasamfélagi íslend-
inga og samtímanum var eitt vinsælasta við-
fangsefni félagsmanna.9 Sigurður hélt manna
eindregnast á lofti yfirburðum fyrri tíma á öll-
um sviðum mannlífsins. En hann var jafn-
framt ákafasti fylgismaður Reykjavíkur.
Aldrei þreyttist hann á að halda á lofti mikil-
vægi þess að gera bæinn að öflugum höfuð-
stað. Framtíðardraumar hans um skipulag
Reykjavíkur gengu fram af íhaldssömum íbú-
um bæjarins. Tjörnina vildi hann gera að
skipalægi, reisa stórhýsi sitt hvoru megin við
hana og meðfram henni áttu að vera trjáraðir
og gosbrunnar. í Laugardalnum ætti að skipu-
•eggja sérstakan leikvang fyrir uppvaxandi
kynslóð og nýta jarðhitann til að rækta tré og
blóm. Sigurður kom einnig fram með tillögu
um vatnsveitu. Leiða átti vatn úr Kringlumýr-
mni í geymi á Skólavörðuholtinu og þaðan
Mynd 2.
Alexandrína drottning
skartar skautbúningi
sem islenskar konur
færðu henni að gjöf
þegar konungshjónin
komu til landsins árið
1921.
inn í hús bæjarbúa.10 Mörgum áratugum eftir
að Sigurður lést áttu surnir draumar hans um
Reykjavík eftir að rætast. Fatahönnun málar-
ans fékk hins vegar hljómgrunn þegar í upp-
hafi.
Fatnaður er mikilvægur þáttur í menningu
okkar. Síðustu áratugi hafa erlendir fræði-
menn sýnt vaxandi áhuga á sögu tískunnar.
Búningasaga hefur meðal annars verið notuð
sem mælikvarði á samfélagsbreytingar. í
kvennafræðum, hinum guðbergsku plágu-
fræðum, hefur staða kvenna jafnvel verið les-
in út frá fatnaði þeirra. Rannsóknir sem
ganga út frá þessu sjónarhorni geta vissulega
opnað nýja og stundum skemmtilega sýn á
viðfangsefnið. Þær eru þó einatt brenni-
merktar einföldunum og oftúlkunum, eins og
enski félagsfræðingurinn Elizabeth Wilson
hefur bent á."
Kenningar Ingu Dóru Björnsdóttur mann-
fræðings eru ágætt dæmi um þær gryfjur sem
rannsóknir á búningasögu falla gjarnan í. Hún
L
31