Ný saga - 01.01.1995, Blaðsíða 26

Guðni Thorlacius Jóhannesson
Síldarvertíðin í
Hvalfirði var ein-
stök í síldarsögu
landsins
ar, en án árangurs, enda tíð stirð í ofanálag.168
Pórður Guðjónsson telur að síldin hafi ver-
ið komin í Hvalfjörð, en haldið á brott vegna
þess að svo mikið var af dauðri síld á botni
hans að þegar skipin fóru að kasta hafi ýldu-
fýla komið upp og fælt flest kvikt í burtu.169
Hvort svo var skal ósagt látið, en hitt er víst
að síldartorfurnar hurfu og hafa ekki komið
aftur í Hvalfjörð, svo vitað sé. Hvers vegna
kom sfldin þá í fjörðinn? Árni Friðriksson úti-
lokaði að hún hefði synt þangað til að hrygna
eða í ætisleit; aðeins hluti hennar hefði náð
kynþroska og lítið sem ekkert æti væri í firð-
inum. Eins og með Kollafjarðarsfldina taldi
hann að straumar hefðu leitt sfldina inn í
Hvalfjörð, „að sínu leyti eins og skip, sem
ekki er í gangi, getur rekið fyrir sjó og
vindi.“'70 Kannski breyttust straumarnir?
Aldrei hefur fengist óyggjandi eða mjög sann-
færandi svar við því af hverju sfldin kom í
Hvalfjörð og í nóvember 1949 varð það frétt-
næmt að fjórar sfldar veiddust í lagnet í firð-
inum.171
Hér skal ekki fjölyrt um það hvort hröð
uppbygging sfldariðnaðarins eftir Hvalfjarð-
arvertíðina hafi verið skynsamleg. Að mestu
leyti varð hún vegna óvæntrar vertíðar á
óvæntum stað. Stjórnmálamenn og útgerðar-
menn voru flestir sammála um málið.172 Síðar
lágu þeir, sem mestu réðu um uppbygging-
una, vel við höggi þegar vinnslutækin komu
ekki að gagni. I stjórnmálunum voru það
sjálfstæðismenn og til varnar beittu þeir rök-
semdum á borð við þær sem sáust í leiðara
Vísis árið 1953: „Hefði aflinn verið hinn sami
eitthvað áfram og engar verksmiðjur til að
nýta hann þá hefði það líka verið tilvalið árás-
arefni.“173
Yfirlit
Þannig fór um sjóferð þá. Hvalfjarðarsfldin
kom og fór. Vissulega hafði síldar orðið vart í
firðinum fyrir veturinn 1947-48 en engan
óraði fyrir uppgripunum sem þá urðu - jafn-
vel þótt vel hefði aflast í Kollafirði veturinn
áður og gert væri ráð fyrir stórauknum sfld-
veiðum við landið. Veiðin hófst í nóvember
1947 og stóð með óverulegum hléum fram í
mars næsta ár. Yfir milljón mála aflaðist, að-
allega í Hvalfirði, en einnig á Sundununr við
Reykjavík og annars staðar í Kollafirði (að
ógleymdri Vestfjarðasíldinni). Púsundir
manna unnu á einn eða annan hátt við að
hagnýta sfldina, á sfldarbát í Hvalfirði, vöru-
bfl í Reykjavík eða í síldarverksmiðju á Siglu-
firði, svo dæmi séu tekin. Þessi vertíð er ein-
stök í sfldarsögu landsins.
Eftir að henni lauk voru verksmiðjur bætt-
ar og byggðar syðra og fest kaup á sfldar-
bræðsluskipi. Síðan var beðið eftir að sfldin
sýndi sig á ný. En þá var hún horfin. Margir í
sjávarútvegi voru orðlausir. Hvað var líka
hægt að segja? Lokaorðin hér á Davíð Ólafs-
son fiskimálastjóri; hann skrifaði eftir bjart-
sýnina sem ríkti þegar veiði var í Hvalfirði og
vonbrigðin sem fylgdu í kjölfarið:
En sfldin sýndi í þetta skipti eins og oft
áður að ógerningur er að segja nokkuð
fyrir um það hversu veiðin muni verða og
einnig hitt að hún getur brugðist illilegar
en nokkur annar fiskur og einnig getur hún
gefið meiri veiði en nokkur annar fiskur.174
*Ég þakka Hreini Ragnarssyni fyrir aö lesa handrit
þessarar greinar og koma með gagnlegar ábendingar.
24