Ný saga - 01.01.1995, Blaðsíða 31

Margrét Guðmundsdóttir
Pólitísk fatahönnun
agnfræðingar sem rannsakað hafa sögu
sjálfstæðisbaráttunnar hafa löngum
■' beint sjónum að samskiptunum við
Dani. Ytri baráttan hefur verið í brennidepli
en innri þjóðernisbarátta íslendinga hefur að
mestu legið óbætt hjá garði. Lista- og mennta-
menn voru vissulega ekki aflvakar í efnahags-
lífi landsins. Peir höfðu engu að síður mót-
andi áhrif á hugarfar landsmanna með því að
skapa nýja og jákvæða ímynd af landi og þjóð.
Sú mynd varð oft hvati afreka sem veik og lé-
leg sjálfsmynd hefði aldrei megnað að kalla
fram. Þjóðleg tákn eru afkvæmi þjóðernis-
hyggju 19. aldar. Fatahönnun í anda róman-
tískrar þjóðernisstefnu er eitt besta dæmi um
tilbúning þjóðlegrar hefðar á íslandi. Hönn-
uðurinn lagði einnig til mikilvægar stoðir í
sjálfsmynd íslenskra kvenna.
Femínistinn Sigurður málari
Margir hafa glímt við að fanga og skilja hug-
takið femínismi. Niðurstöður þeirra undir-
strika að fyrirbærið er líkast marghöfða veru
þar sem sérhvert andlit ber ólíkt svipmót.
Skilgreining félagsfræðingsins Olive Banks
tekur mið af þessu einkenni. Hún segir að all-
ir þeir sem reynt hafa að breyta stöðu kvenna
og hugmyndum um þær beri heitið femínist-
ar.1 Sigurður Guðmundsson (1833-74) málari
uppfyllir hiklaust þessi skilyrði. Hann varð
fyrstur manna hér á landi til að reyna að virkja
kiafta kvenna í þágu þjóðfrelsisbaráttunnar.
Sigurður málari markaði þeim hlutverk á bar-
áttusviði stjórnmálanna þar sein karlmenn
höfðu einir setið að öllum rullum.
Sigurður var bóndasonur, fæddur og uppal-
inn í Skagafirðinum. Faðir hans, Guðmundur
Olafsson, taldi drauma sonar síns um að
verða listamaður óráð og reginfirru. Steinunn
Pétursdóttir, móðir Sigurðar, stóð hins vegar
með syni sínum og hafði sigur. Á haustmán-
uðum árið 1848 var Sigurður kominn til
Hafnar í iðnnám hjá málara. Unglingspiltur-
inn tók sér eilífðarhvíld frá málaraiðninni á
sjöunda degi. Hann strauk úr vistinni, vildi
ekki mála hús eða stóla. Þá segir sagan að fá-
tæk þvottakona hafi hirt piltinn upp af götum
borgarinnar. Hún á að hafa alið önn fyrir Sig-
urði þar til hann komst í listaháskólann.2
Sveitungar hans í Skagafirði, ísfirðingar,
Reykvíkingar og fleiri landar efndu til sam-
skota til að styrkja piltinn til listnáms.3 Með
stuðningi þeirri varð hinn djarfi draumur
norðlenska sveitastráksins að veruleika.
Á þroskaárum Sigurðar í Kaupmannahöfn
var blómaskeið rómantísku stefnunnar f Evr-
ópu að fjara út. Hann var eigi að sfður mótað-
ur af þeim ávöxtum sem hugmyndir hennar
gátu af sér. Fræðimönnum hefur að vísu geng-
ið rnjög illa að skilgreina hugtakið rómantík.
Yfirleitt er fátt sem hægt er að festa hendur á
þegar fjallað er um fyrirbærið, þó allir séu
sammála um tilvist þess. Gildir þá einu hvort
bókmenntafræðingar eða sagnfræðingar eiga
í hlut.4 Rómantík hefur verið notuð sem nafn-
spjald á argasta afturhald og róttækar lýðræð-
ishreyfingar. Besta kennimark stefnunnar er
þó sennilega afdráttarleysið. Hvert sem hún
leiddi fylgjendur sína voru öfgar eitt helsta
einkenni þeirra. í augum rómantíkera var
skoðanaleysi óhafandi með öllu. Táknhyggja
(symbólismi) setti svip á kveðskap róman-
tískra skálda. Allt sköpunai-verkið, náttúran,
Rómantík hefur
verið notuð sem
nafnspjald á
argasta afturhald
og róttækar lýð-
ræðishreyfingar.
Besta kennimark
stefnunnar er
þó sennilega
afdráttarleysið
29