Ný saga - 01.01.1997, Blaðsíða 24

Helgi Skúli Kjartansson
Tilgangur
þessarar greinar
er að rekja vissa
mögulega þræði
í sögu landnáms-
aldar og leggja
í dóm lesenda
Mynd 1.
Hæpin hugsýn.
Óvíst er hvort
djúpbyggði knörinn
hafi verið fundinn
upp svo snemma
að landnámsmenn
Islands ættu slíkar
fleytur. Fullorðnir
stórgripir hafa verið
erfiður flutningur
um úthafið og
útilokað að land-
námsleiðangur flytti
með sér búfé sem
gæfi af sér veru-
lega björg fyrstu
misserin.
Landnámið eftir
Forsögulegt tímabil
~ || ENGI LÉTUM VIÐ ÍSLENDINGABÓK OG
I / Landnámu duga til þess að láta svo
- heita, að við ættum ritheimildir um
sögu landsins frá upphafi. En þótt einhverjar
samtímaheimildir séu til sem skipta máli um
elstu sögu íslands (varla þó nema Dicuilus, sá
sem vissi til þess að um 800 hefðu einsetu-
menn tínt lýs úr skyrtum sínum við ljóma
miðnætursólar norður á Thule'), þótt vel
megi vera að einhver kveðskapur sé varð-
veittur sem að stofni til sé ortur af fyrstu kyn-
slóðum íslendinga, og þótt eitthvað af munn-
mælaefni íslenskra fornrita eigi vafalaust ræt-
ur að rekja til elstu byggðar í landinu - þá er
það ekki nóg.2 Bæði hefur raunsærri gagnrýni
gjörbreytt mati okkar á heimildargildi forn-
rita, og svo hafa orðið framfarir á öðrum svið-
um (ekki síst í fornleifafræði) sem stæla okk-
ur til að horfast í augu við takmarkanir rit-
heimildanna.
Sögulegur tími - sá tími sem að verulegu
leyti og með nokkru öryggi má skoða í ljósi
ritaðra heimilda - rennur því ekki upp á ís-
Iandi fyrr en eitthvað í kringum kristnitök-
una. (Hvorum megin hryggjar hún sjálf liggur,
það er stór spurning sem ég leiði að þessu
sinni hest minn hjá.)
Það er þá fornleifafræðin sem verður,
smám saman og með sínum kostnaðarsömu
aðferðum, að leggja grunn að íslandssögu
Iandnámsaldar. Hefur raunar að nokkru
marki gert það nú þegar,3 en samt má búast
við að núgildandi hugmyndir okkar um þessa
sögu eigi eftir að úreldast býsna ört við forn-
leifarannsóknir næstu ára og áratuga.
Rannsóknaraöferð ímyndunaraflsins
Okkur dugir samt ekki að setjast niður og
bíða hinnar endanlegu vissu um vandamál
landnámssögunnar, enda er lítið um endan-
lega vissu í sagnfræði, heldur verðum við að
meta þær vísbendingar sem á hverjum tíma
eru tiltækar - og geta svo í eyðurnar. Jafnvel
við sögukennslu í barnaskólum reynist nauð-
synlegt að fara langt út fyrir mörk traustra
heimilda og láta börnin í staðinn álykta um
hvernig eitt og annað hljóti að hafa verið þeg-
ar fólk kom til að setjast að í óbyggðu landi/
1 \