Ný saga - 01.01.1997, Blaðsíða 34

Ný saga - 01.01.1997, Blaðsíða 34
/0 Helgi Skúli Kjartansson Um 870 hefur hinu eiginlega landnámi, með meðfluttu búfé, verið að Ijúka, en byggðí landinu tekið vaxtarkipp þeg- ar náttúruleg fjöigun búfjárins og venjulegur innflytjenda- straumur tóku við En hvað um þá sem komu til Islands sem leiðangurs- foringjar og fluttu með sér peninga og fylgdarlið í stað kinda og kúa? komenda þeirra ættu ýmsir þeir helstu varla að hafa komið til landsins fyrr en undir lok 9. aldar. í>að er í síðasta lagi fyrir tímatal Ara, en getur þó komið heim ef landnámið fór frem- ur hægt af stað. Enda virðist álitlegt, vegna þess andstreymis sem víkingar áttu að mæta á írlandi og Skotlandi um 900, að þá hafi áhug- inn á íslandi aukist." Þótt trú manna á heim- ildargildi Landnámu hafi gjörbreyst í seinni tíð (þar munar auðvitað mest um náttúru- nafnakenningu Þórhalls Vilmundarsonar), og margir landnámsmenn séu víst örugglega sóttir í örnefni fremur en veruleikann, þykir samt ástæða til að trúa ættvísi Landnámu bet- ur en atburðasögnum hennar. Þar er að vísu ekki allt heilagur sannleikur, samanber til dæmis tvímælin um föður sjálfs Ingólfs í Reykjavík, og hina stórvitlausu ættfærslu Ei- ríks rauða'2 sem diplómatar vorir nota til að kalla Leif heppna - á einkar diplómatískan hátt - „sonarson Noregs“. En samt ættu nið- urstöðurnar um aldur ættfeðranna í vel þekktum landnámsættum enn að vera í nokkru gildi. Svo koma tímasetningar fornleifafræðinn- ar, sem löngum - og jafnvel allt til þessa - var ríkjandi venja að túlka svo að þær haggi ekki tímatali Ara. Þó hafa geislakolsmælingar'3 oft gefið hærri aldur sýna en við var búist. Túlk- un þess efniviðar er vafa undirorpin - meðal annars vegna þeirrar óheppilegu tilviljunar að geislakol er mjög svipað í lífrænu efni frá öllu tímabilinu 780-880'4 - og yrði litlu skárri viðureignar þótt landnám væri látið hefjast einhverjum áratugum lyrr en Ari hugði. Þá er Landnámslagið fræga.15 Meðan ekki var við annað að styðjast en afstöðu þess til elstu mannabyggðar - og gengið út frá tíma- tali Ara eða Landnámu - hneigðust menn til að tímasetja það nálægt 900, og vísbending, sem borkjarni úr Grænlandsjökli gaf um eld- gos um það bil 898, þótti koma vel heirn við að þá hefði lagið fallið. Þótt einnig kæmu í ljós ummerki frá eldgosi nálægt 871 var það síður tengt við Landnámslagið fyrr en efna- greining leiddi nýlega í ljós að þar væri um sama gos að ræða. Búsetuleifar í Herjólfsdal og Reykjavík hafa reynst eldri en land- námslagið, þó að litlu kunni að muna, og gróðurfarsáhrif mannabyggðar virðast sums staðar komin fram áður en lagið féll.16 Auk þess virðast hinar stórfelldu gróðurfarsbreyt- ingar á skömmum tíma eftir landnámslag órækt vitni þess að þá sé búpeningi að fjölga hvað örast, og fer varla hjá því að innflutning- ur hans hafi hafist einhverjum áratugum áður. (Hins vegar alls ekki 150 eða 200 árum áður, samanber kolefnisaldur sem hefur verið tal- inn benda til byggðar um 700 eða fyrr). Tímatal Ara um landnámið er sem sagt lallið. Vitnisburður hans um upphaf land- náms var raunar aldrei þess eðlis að hann þyrfti strangrar afsönnunar við, heldur hlaut hann að víkja ef verulegar vísbendingar gengju gegn honum, og þær eru nú tvímæla- laust komnar fram. Um 870 hefur landnám sennilega verið hafið fyrir nokkru. Sam- kvæmt þeim hugmyndum, sem raktar voru fyrr í þessari grein, mætti jafnvel ætla að þá hafi hinu eiginlega landnámi, með meðfluttu búfé, verið að ljúka, en byggð í landinu tekið vaxtarkipp þegar náttúruleg fjölgun búfjárins og venjulegur innflytjendastraumur tóku við. Tilkoma höfðingja Einhver sársaukafyllsta endurskoðun á hug- myndum okkar um landnámið var þegar við hættum að trúa vitnisburði fornrita um ætt- göfgi og aðra stórmennsku landnámsforingj- anna. En raunar má sjá það í hendi sér, þegar um hið eiginlega landnám er að ræða, að menn sem vanist höfðu grónurn auði og fé- lagslegri virðingu hafi varla verið spenntir fyrir að sigla alfarnir út fyrir hinn þekkta heim til að lifa sem einhverjir skuggasveinar norður í Dumbshafi, þar sem ekkert samfélag var til að njóta virðingar í, og hugtökin auður og örbirgð eiginlega ekki í gildi. ísland hefur á því stigi miklu fremur verið staður fyrir menn sem ekki höfðu tekið virðingu samfé- lagsins að erfðum, heldur brotið sér sjálfir braut - kannski líka brýr að baki sér - og lært að treysta sér til forustu og úrræða; fyrir þá hefur olnbogarýmið í ónumdu landi falið í sér lokkandi tækifæri. En hvað þá á stigi „landnámsins eftir land- nám“? Ég hef áður nefnt þrenns konar mögu- lega innflytjendur. Ekki þarf að fjölyrða um þrælana; og farþegar á kaupskipum hafa 32
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116

x

Ný saga

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Ný saga
https://timarit.is/publication/806

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.