Ný saga - 01.01.1997, Blaðsíða 45

„Vinnan göfgar...“
Magnús um að ríða skuli hrognkelsanet til að
byrja með. Netaveiðarnar einskorðuðust við
Faxaflóa og voru auk þess umdeildar. Sam-
hliða netaríðingum var spunninn hampur í
netin. Flestir sem sátu inni þessa mánuði, sex
karlar og ein kona, voru frá hálfum mánuði
upp í einn mánuð við þennan starfa. Pví mið-
ur finnast ekki vinnuskrár eftir maímánuð
1810, en athyglisvert hefði verið að fylgjast
með hvort netagerðin hafi aukist. Björn Pórð-
arson heldur því fram að vinnusemi og regla
hafi verið í góðu lagi veturinn 1809-10 og
karlmenn hafi haldið áfram róðrum á sumr-
um og unnið ýmis útiverk fyrir stofnunina.54
Þó að ekkert sé til á skrá um þetta og Björn
vísi ekki til neinna heimilda verður að álíta
þetta líklegt miðað við árin á undan. Fó eru
fangar ekki farnir til útróðra í maí 1810 sem
þó var algengt og ekki finnast nein skinnföt til
róðra í eignaskránni fyrir 1810.
Fangar til leigu!
Merkilegasti þátturinn í vinnu fanga var út-
leiga þeirra, bæði fyrir þá sjálfa og fjáröflun
tukthússins. Mikill hluti af vinnu fanganna
var á vegum annarra en fangelsisins sjálfs.
Það tíðkaðist nefnilega að leigja út tukthús-
limi til einstaklinga. Greiðslur af fangaleig-
unni runnu í rekstrarsjóð tukthússins líkt og
annar arður af vinnu fanga. Þetta hefur lík-
lega verið ágætis tekjulind og veitli tukthús-
inu ekkert af því þar sem rekstur þess var erf-
iður.
Þeir sem helst réðu til sín fanga voru emb-
ættismenn, kaupmenn, faktorar og hand-
verksmenn. Einstaka bóndi leigði fanga, það
er að segja þeir sem höfðu efni á slíku. Því
miður veita skrárnar ekki upplýsingar um
hvað fangarnir unnu hjá þessum einstakling-
um, en það má leiða líkur að því. Líklega hafa
þeir gengið inn í hvers konar vinnuhjúastörf
og hjá handverksmönnunum hafa þeir
kannski unnið störf sem tengdust greininni.
Fangar voru leigðir út allan ársins hring, en
mest var þó um útleigu yfir sumartímann.
Flest bendir til að vinsælt hafi verið að leigja
fanga og athyglisvert að allar stéttir eiga þar
hlut að máli.
Björn Þórðarson bendir á að árin 1773-79
hafi fangar unnið hjá stiftamtmanni og styðst
í þessum efnum við mjög óaðgengilegar
bréfabækur stiftamtmanns.55 í stofnskrá fang-
elsisins frá 1784 var tekið fram að leigja mætti
út fanga vor og sumar til að tryggja húsinu
frekari tekjur. Leigjandi bar þá alla ábyrgð á
sakamanni, sá honum fyrir fæði og skilaði
honum til baka til tukthússins.56 í reglugerð
fangavarðar frá 1787 var hins vegar lagt blátt
bann við að fangar væru leigðir út til annarra
en opinberra aðila. I vinnuskrá frá 1800 sést
að ekki hefur verið farið eftir þessu ákvæði og
árin 1807-1809 eru fangar iðulega í vinnu hjá
bæjarbúum.
Árin 1807-1809 voru tveir embættismenn
duglegastir að leigja fanga, Trampe stiftamt-
maður og Geir Vídalín biskup. Einnig má
nefna Klog landlækni. Árið 1807 var mjög
gott ár í útleigu á föngum, en þá var greidd
leiga fyrir 1024 vinnudaga, það er að segja
skráða vinnudaga, en fangar voru þá 39 tals-
ins. Árið eftir fækkar vinnudögum um þriðj-
ung.57 Þarna eru ef til vill komin fram áhrif
ófriðarins og samfara þeim rýrnun peninga-
seðla sem kom verst niður á embættismönn-
unum. Árið 1809 var sérstakt því að um vorið
voru allir fangar náðaðir utan fjögurra og
Mynd 13.
Geir biskup Vídalín
bar ekki viðurnefnið
hinn góði að ósekju.
Hann var manna
duglegastur við að
leigja fanga og oft
unnu sömu fangarnir
hjá honum mánuðum
saman.
Merkilegasti
þátturinn í vinnu
fanga var útleiga
þeirra, bæði
fyrir þá sjálfa
og fjáröflun
tukthússins.
Þeir sem helst
réðu til sín
fanga voru
embættismenn,
kauþmenn,
faktorar og
handverksmenn
43