Ný saga - 01.01.1997, Blaðsíða 90

Már Jónsson
Mynd 2.
Árni Magnússon
1983, örlítið
glaðlegrí.
Árni Magnússon
reif í sundur
pappírshandrit
svo eintök hvers
ritverks stæðu
saman í hillu
þeim annars saman af stakri samviskusemi, til
að mynda 40 blöðum úr Ólafs sögu helga frá
um 1300 sem hann fékk víða að (AM 75 c
fol.). Elstu safnhandrit fslendingasagna lét
hann eiga sig (AM 132 fol., AM 152 fol., AM
471 4to, AM 556 a-b 4to), og þannig fram eft-
ir götum. Pappírshandritin voru aftur á móti
miklu fleiri og Árni gerði sér fulla grein fyrir
því að alla jafna voru þau fjarri því að vera
jafn merkileg og hin. Vandinn var þá að koma
þeim fyrir ef efnið var ósamstætt og samsetn-
ingin hentaði ekki safninu.
Sum yngri sögusafna sinna lét hann í friði,
svo sem mikla bók með hendi séra Jóns Er-
lendssonar í Villingaholti (AM 160 fol.), en
bók með 19 lygisögum sem hann fékk hjá
Markúsi Bergssyni sýslumanni ísafjarðarsýslu
var brytjuð niður í átta hluta.6 Bók í grænu
bandi sem Árni fékk hjá séra Jóni Torfasyni á
Breiðabólstað skipti hann í að minnsta kosti
fjóra hluta, með Knytlinga sögu í einum (AM
15 fol.), þrjár íslendingasögur og nokkra
þætti í öðrum (AM 144 fol.), Orms þátt Stór-
ólfssonar í þriðja (AM 164 e y fol.) og Mágus
sögu jarls í fjórða (AM 188 fol.). Sögusafn
með hendi Jóns Gissurarsonar á Núpi reif
Árni í fimm hluta: Laxdœla og Eyrbyggja
(AM 126 fol.), Njála (AM 136 fol.), Vatns-
dœla (AM 138 fol.), Hænsna Póris saga (AM
165 f fol.) og tvær íslendingasögur og draum-
þættir (AM 165 m fol.). Ef illa stóð á blaðsíð-
um þar sem ný saga tók við lét hann skrifara
sína bæta því aftan við og framan við sem
hvarf. Með þessum hætti tókst honum
nokkurn veginn að sjá til þess að handril ein-
stakra ritverka stóðu saman, en þess ber að
geta að hann setti aldrei númer á eignir sínar.
Það var verk Jóns Ólafssonar frá Grunnavík.7
Sundurlimunarstefnan var í samræmi við
uppskriftir sem Árni hafði sjálfur gert og lát-
ið gera í áranna rás, þar sem ávalll var ein
saga í hverju bindi. Aðferðin kallaði á tengj-
andi upplýsingar sem fólust í því að Árni
lagði samhljóða seðla með hverju bindi sem
hann bjó til, en þetta krafðist líka vinnu við
frágang, með öðrum orðum bókband, sem
Árni virðist jafnvel hafa unnið eitthvað við
sjálfur eða átti að minnsta kosti tækin til þess
heima hjá sér. Varðveittir reikningar benda til
umfangsmikilla aðgerða á því sviði, fyrst árin
1714-15, en einkum frá ársbyrjun 1725 til
hausts 1728. Síðasti vinnudagur Bertels
Wolcks bókbindara fyrir Árna var 13. októ-
ber 1728, viku fyrir brunann, og var bæði unn-
ið við bókband og undirbúning frekari fram-
kvæmda. Skrár Árna yfir bókbandsvinnu
þessi þrjú ár, líklega ætlaðar Wolck til glöggv-
unar, taka til hátt í 600 handrita og bóka.8
Árni renndi sjálfur yfir þær að verki loknu og
strikaði yfir bækur sem voru bundnar, en setti
kross fyrir framan þær sem aðeins höfðu ver-
ið undirbúnar til bands (planerede). Sem
dæmi má nefna pappírshandrit af lögbókinni
Járnsíðu í kvartó, hugsanlega annað þeirra
eintaka sem hann skrifaði sjálfur á yngri árum
(AM 119 4to, AM 1021 4to), Lárentíuss sögu
biskups á pappír í fólíó (AM 214 fol.), Ólafs
sögu Tryggvasonar eftir Odd munk á skinni í
kvartó (AM 310 4to) og Sverris sögu á skinni
í kvartó (AM 327 4to).<) Að frágangi loknum
var ekkert að vanbúnaði og hægt að halda
áfram að flokka og raða.
Aöföng
Söfnun handrita hélt áfram eftir að til Dan-
merkur var komið. í Kaupmannahöfn keypti
Árni handrit á uppboðum eða fékk að gjöf,
svo sem rit á þýsku um byggingu Björgvinjar
frá fyrri hluta 17. aldar árið 1721 að gjöf frá
fornvini sfnum Johann Brögger (AM 896 4to)
eða Jósku lög frá 1504 á uppboði eftir hátt-
settan danskan embættismann sex árum síðar
(AM 18 8vo). Mest keypti Árni þó árið 1726
á uppboði yfirmanns síns við skjalasafn kon-
ungs, Frederiks Rostgaards, eftir að sá mæti
maður lenti í ónáð og var sviptur embættum.10
Á íslandi voru ýmsir í útvegunum fyrir Árna
sem höfðu unnið fyrir hann áður og hann
þekkti vel. Frá frænda sínum Ormi Daðasyni,
sýslumanni í Strandasýslu, fékk hann í þrem-
ur lotum árin 1715, 1716 og 1724 hin gagn-
merku blöð Melabókar með brotum úr Land-
námu, Vatnsdœlu, Flóamanna sögu og Eyr-
byggju (AM 445 b 4lo). Árið 1717 sendi Orm-
ur honum skinnblað úr Ólafs sögu helga (AM
325 XI 2 b 4to) og tvö úr Njálu (AM 162 B e
fol.), en fjórum árum síðar blað úr Mágus
sögu jarls (AM 567 XVII y 4to). Þremur árum
eftir það barst skinnblað úr Hrólfs sögu Gaut-
88