Ný saga - 01.01.1997, Blaðsíða 36

Helgi Skúli Kjartansson
5 Þessar hugleiðingar mínar eru að ýmsu leyti sprottnar
af ritum Gunnars Karlssonar, meðal annars kennslubók-
um hans um tímabilið sem ég hef lesið með kennaranem-
um; auk þess á ég Gunnari að þakka athugasemdir við
frumdrög þessarar greinar sem urðu tilefni til gagngerra
breytinga. Helga Þorlákssyni á ég líka að þakka gagnleg-
an yfirlestur.
6 Grein hans, „Uppruni íslenskra húsdýra", hefur birst
þrívegis undir sama nafni en í ólfkum gerðum, síðast í er-
indasafninu Um landnám á íslandi. Fjórtán erindi
(Reykjavík, 1996), bls. 73-80, sem byggt er á ráðstefnu-
fyrirlestrum frá 1990. Niðurstöður Stefáns eru hér lítt
breyttar frá kafla hans í íslenskri þjóðmenningu I
(Reykjavík, 1987), en að nokkru studdar rannsóknum
með nýrri tækni.
7 Aðalrannsóknin er enn Margrét Hallsdóttir, Pollen
Analytical Studies of Human Influence on Vegetation in
Relation to the Landnám Tephra Layer in Southwest
Iceland (Lund, 1987). í fyrrnefndu ritgerðasafni, Urn
landnám á fslandi (bls. 123-34), birtir Margrét greinar-
gott yfirlit yfir efnið með vísun til síðari rannsókna
(einnig eftir 1990). Sjá jafnframt kafla í sama riti eftir
Þóru Ellen Þórhallsdóttur.
8 Þetta er að vísu álitamál. Fornleifar, einkum skipsflök-
in frá Skuldelev í víkingaskipasafninu í Hróarskeldu,
staðfesta að knerrir voru komnir fram um 1000, og það
mun vera algeng skoðun að þeir séu miklu eldri. Sjá ís-
lensku alfrœðiorðabókina III (Reykjavík, 1990), bls. 512;
„Landnámsmenn notuðu eingöngu knerri til íslandssigl-
inga“. Fyrir þessu þekki ég ekki rök. Jafnvel þótt orðið
knör kunni að vera ævagamalt er þar fyrir ekki Ijóst að
það hafi alla tíð verið haft um sams konar skip. Sjá á hinn
bóginn Cultural Atlas of the Viking World. Ritstj. James
Graham-Campbell (Oxford, 1994), bls. 74-77, þar sem
segir um Gaukstaðarskipið að slíka farkosti hafi norrænir
menn væntanlega notað til að nema nýfundin lönd vestur
í hafi.
9 Hugsum okkur kú, sem lifir í tíu ár, eignast kálf átta
sinnum, þar af fjórar kvígur sem allar lifa. Og ekki er
fjarri lagi að af þessum fjórum kvígum séu þær eldri bún-
ar að bera samtals átta sinnum, þar af fjórum kvígukálf-
um, svo að ættmóðirin hafi á áratug eignast átta dætur og
dótturdætur. I þessu dæmi er ekki reiknað með áföllum
eða óhöppum af neinu tagi. Látum þau skerða viðkom-
una um helming að jafnaði; þá eykur kýrin kyn sitt svo að
nemur ferföldun á tíu árum, tvöföldun á fimm árum.
Sauðkindin hefur varla verið miklu frjósamari en naut-
peningurinn ef fært var frá ánum og féð ekki fóðrað
nema að lágmarki. Þá hafa ær ekki borið fyrr en tvævetr-
ar og yfirleitt ekki nema einu lambi. Trúlega var líka
meiri hætta á vanhöldum sauðfjár en nautpenings.
10 Um þetta samhengi hef ég fjallað nánar í stuttri grein,
„Forn-Islendingar: iðnaðarþjóð", Vísbending. Vikurit um
viðskipti og fjármál, 48. tölublað (20. desember 1996),
bls. 21-23.
11 Þetta samhengi kemur fram fullmótað hjá Sigurði
Nordal, íslenzk menning I (Reykjavík, 1942), einkum í
kaflanum „Tildrög landnáms“.
12 Afhjúpuð af Olafi Halldórssyni, „Ætt Eiríks rauða",
Gripla IV (1980), bls. 81-91. - Endurprentað í Grettis-
fœrslu (Reykjavík, 1990).
12 Páll Theodórsson, „Aldursgreiningar með geislakoli.
Takmarkanir og möguleikar“, Árbók Hins íslenzka forn-
leifafélags 1991, bls. 59-76. - Sami höfundur, „Aldur
landnáms og geislakolsgreiningar“, Skírnir 171 (vor
1997), bls. 92-110. - Samanber yfirlit Vilhjálms Arnar
Vilhjálmssonar, „Kolefnisaldursgreiningar og íslensk
fornleifafræði", Árbók Hins íslenzka fornleifafélags 1990,
bls. 35-70, og andmæli Karls Grönvolds, „Öskulagati'ma-
talið, geislakol, ískjarnar og aldur fornleifa", Árbók Hins
íslenzka fornleifafélags 1994, bls. 163-84. - Árný E.
Sveinbjörnsdóttir ritar almenna greinargerð um aðferð-
ina í Um landnám á íslandi, en hún kemur einnig við
sögu í ritgerðum Guðrúnar Larsen og Margrétar Halls-
dóttur.
14 Páll Theodórsson, „Geislakolsgreining gjóskulaga og
aldur landnámslagsins”, Náttúrufrœðingurinn 63 (3.-4.
1993), bls. 275-83, þetta atriði bls. 280-81.
15 Guðrún Larsen, „Gjóskutímatal og gjóskulög frá tíma
norræns landnáms á íslandi", Um landnám á íslandi, bls.
81-106 (um landnámslagið á bls. 98-103). Greinin er
aukin frá ráðstefnufyrirlestrinum og tekur mið af nýjustu
rannsóknum.
16 Guðrún Larsen, „Gjóskutímatal og gjóskulög", bls.
98-99. - Páll Theódórsson, „Aldur landnáms og geisla-
kolsgreiningar", bls. 107-8. - Margrét Hallsdóttir (Um
landnám, bls. 132) fullyrðir það aðeins um kornrækt ná-
lægt Reykjavík, sjá hins vegar myndrit hennar (bls. 128)
sem sýnir einnig breytingar fyrir landnámslag í uppsveit-
um Árnessýslu. Sjá einnig samantekt hennar í Pollen
Analytical Studies, bls. 34.
17 Benedikt Gíslason frá Hofteigi, íslenda. Bók um
forníslenzk frœði (Reykjavík, 1963), einkum bls. 148-57.
Sjá til dæmis ummæli hans um „göfuga“ landnámsmenn:
„Slíkt fólk hefur ekkert að gera í autt land og kemur þar
heldur ekki“ (bls. 153). Um sögu og tortryggilegan upp-
runa „írakenningarinnar" fjallar Gunnar Karlsson,
„Viðhorf íslendinga til landnámsins", Um landnám á fs-
landi, bls. 49-56.
18 Hér drep ég lauslega á svið mikilla rannsókna og leyfi
mér því, eins og um fomleifarnar, að gera það án tilvís-
ana.
34