Ný saga - 01.01.1997, Page 36

Ný saga - 01.01.1997, Page 36
Helgi Skúli Kjartansson 5 Þessar hugleiðingar mínar eru að ýmsu leyti sprottnar af ritum Gunnars Karlssonar, meðal annars kennslubók- um hans um tímabilið sem ég hef lesið með kennaranem- um; auk þess á ég Gunnari að þakka athugasemdir við frumdrög þessarar greinar sem urðu tilefni til gagngerra breytinga. Helga Þorlákssyni á ég líka að þakka gagnleg- an yfirlestur. 6 Grein hans, „Uppruni íslenskra húsdýra", hefur birst þrívegis undir sama nafni en í ólfkum gerðum, síðast í er- indasafninu Um landnám á íslandi. Fjórtán erindi (Reykjavík, 1996), bls. 73-80, sem byggt er á ráðstefnu- fyrirlestrum frá 1990. Niðurstöður Stefáns eru hér lítt breyttar frá kafla hans í íslenskri þjóðmenningu I (Reykjavík, 1987), en að nokkru studdar rannsóknum með nýrri tækni. 7 Aðalrannsóknin er enn Margrét Hallsdóttir, Pollen Analytical Studies of Human Influence on Vegetation in Relation to the Landnám Tephra Layer in Southwest Iceland (Lund, 1987). í fyrrnefndu ritgerðasafni, Urn landnám á fslandi (bls. 123-34), birtir Margrét greinar- gott yfirlit yfir efnið með vísun til síðari rannsókna (einnig eftir 1990). Sjá jafnframt kafla í sama riti eftir Þóru Ellen Þórhallsdóttur. 8 Þetta er að vísu álitamál. Fornleifar, einkum skipsflök- in frá Skuldelev í víkingaskipasafninu í Hróarskeldu, staðfesta að knerrir voru komnir fram um 1000, og það mun vera algeng skoðun að þeir séu miklu eldri. Sjá ís- lensku alfrœðiorðabókina III (Reykjavík, 1990), bls. 512; „Landnámsmenn notuðu eingöngu knerri til íslandssigl- inga“. Fyrir þessu þekki ég ekki rök. Jafnvel þótt orðið knör kunni að vera ævagamalt er þar fyrir ekki Ijóst að það hafi alla tíð verið haft um sams konar skip. Sjá á hinn bóginn Cultural Atlas of the Viking World. Ritstj. James Graham-Campbell (Oxford, 1994), bls. 74-77, þar sem segir um Gaukstaðarskipið að slíka farkosti hafi norrænir menn væntanlega notað til að nema nýfundin lönd vestur í hafi. 9 Hugsum okkur kú, sem lifir í tíu ár, eignast kálf átta sinnum, þar af fjórar kvígur sem allar lifa. Og ekki er fjarri lagi að af þessum fjórum kvígum séu þær eldri bún- ar að bera samtals átta sinnum, þar af fjórum kvígukálf- um, svo að ættmóðirin hafi á áratug eignast átta dætur og dótturdætur. I þessu dæmi er ekki reiknað með áföllum eða óhöppum af neinu tagi. Látum þau skerða viðkom- una um helming að jafnaði; þá eykur kýrin kyn sitt svo að nemur ferföldun á tíu árum, tvöföldun á fimm árum. Sauðkindin hefur varla verið miklu frjósamari en naut- peningurinn ef fært var frá ánum og féð ekki fóðrað nema að lágmarki. Þá hafa ær ekki borið fyrr en tvævetr- ar og yfirleitt ekki nema einu lambi. Trúlega var líka meiri hætta á vanhöldum sauðfjár en nautpenings. 10 Um þetta samhengi hef ég fjallað nánar í stuttri grein, „Forn-Islendingar: iðnaðarþjóð", Vísbending. Vikurit um viðskipti og fjármál, 48. tölublað (20. desember 1996), bls. 21-23. 11 Þetta samhengi kemur fram fullmótað hjá Sigurði Nordal, íslenzk menning I (Reykjavík, 1942), einkum í kaflanum „Tildrög landnáms“. 12 Afhjúpuð af Olafi Halldórssyni, „Ætt Eiríks rauða", Gripla IV (1980), bls. 81-91. - Endurprentað í Grettis- fœrslu (Reykjavík, 1990). 12 Páll Theodórsson, „Aldursgreiningar með geislakoli. Takmarkanir og möguleikar“, Árbók Hins íslenzka forn- leifafélags 1991, bls. 59-76. - Sami höfundur, „Aldur landnáms og geislakolsgreiningar“, Skírnir 171 (vor 1997), bls. 92-110. - Samanber yfirlit Vilhjálms Arnar Vilhjálmssonar, „Kolefnisaldursgreiningar og íslensk fornleifafræði", Árbók Hins íslenzka fornleifafélags 1990, bls. 35-70, og andmæli Karls Grönvolds, „Öskulagati'ma- talið, geislakol, ískjarnar og aldur fornleifa", Árbók Hins íslenzka fornleifafélags 1994, bls. 163-84. - Árný E. Sveinbjörnsdóttir ritar almenna greinargerð um aðferð- ina í Um landnám á íslandi, en hún kemur einnig við sögu í ritgerðum Guðrúnar Larsen og Margrétar Halls- dóttur. 14 Páll Theodórsson, „Geislakolsgreining gjóskulaga og aldur landnámslagsins”, Náttúrufrœðingurinn 63 (3.-4. 1993), bls. 275-83, þetta atriði bls. 280-81. 15 Guðrún Larsen, „Gjóskutímatal og gjóskulög frá tíma norræns landnáms á íslandi", Um landnám á íslandi, bls. 81-106 (um landnámslagið á bls. 98-103). Greinin er aukin frá ráðstefnufyrirlestrinum og tekur mið af nýjustu rannsóknum. 16 Guðrún Larsen, „Gjóskutímatal og gjóskulög", bls. 98-99. - Páll Theódórsson, „Aldur landnáms og geisla- kolsgreiningar", bls. 107-8. - Margrét Hallsdóttir (Um landnám, bls. 132) fullyrðir það aðeins um kornrækt ná- lægt Reykjavík, sjá hins vegar myndrit hennar (bls. 128) sem sýnir einnig breytingar fyrir landnámslag í uppsveit- um Árnessýslu. Sjá einnig samantekt hennar í Pollen Analytical Studies, bls. 34. 17 Benedikt Gíslason frá Hofteigi, íslenda. Bók um forníslenzk frœði (Reykjavík, 1963), einkum bls. 148-57. Sjá til dæmis ummæli hans um „göfuga“ landnámsmenn: „Slíkt fólk hefur ekkert að gera í autt land og kemur þar heldur ekki“ (bls. 153). Um sögu og tortryggilegan upp- runa „írakenningarinnar" fjallar Gunnar Karlsson, „Viðhorf íslendinga til landnámsins", Um landnám á fs- landi, bls. 49-56. 18 Hér drep ég lauslega á svið mikilla rannsókna og leyfi mér því, eins og um fomleifarnar, að gera það án tilvís- ana. 34
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116

x

Ný saga

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Ný saga
https://timarit.is/publication/806

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.