Ný saga - 01.01.1997, Blaðsíða 77

Konur og kvennarán á íslandi á 12. og 13. öld
Helgu, dóttur Jóreiðar, hafi verið ein afleið-
ing þessa máls.
Grágás hefur mjög skýr og afdráttarlaus
ákvæði um kvennarán. Ef kona var numin á
brott var það skóggangssök fyrir þann sem
skipulagði ránið og alla þá sem tóku þátt í því.
Allar samvistir við ránsmennina vörðuðu
fjörbaugsgarð.16 Eins og fram kemur í frá-
sögnum af þessum sjö kvennaránum er ekki
að sjá að farið hafi verið eftir þessum lagaá-
kvæðum, enda vandasamt að koma lögum
yfir goðana. í þau fáu skipti sem goðar voru
dæmdir áttu þeir í höggi við voldugri goða
sem notfærðu sér dómskerfið til að koma
höggi á andstæðinga sína. Árið 1223 fékk til
að mynda Snorri Sturluson Þorvald Vatns-
firðing dæmdan skógarmann og „sekt fé hans
allt ok goðorð".17 Sækjandinn varð sjálfur að
hrinda dómnum í framkvæmd, og eins og sjá
má af deilum þeirra Þorgils og Hafliða var
ekki hlaupið að því. Eftir að Þorgils hafði ver-
ið dærndur skógarmaður átti Hafliði lögum
samkvæmt að heyja féránsdóm í Saurbæ. Þeg-
ar Hafliða bar að garði með sína menn hafði
Þorgils safnað saman sínum stuðningsmönn-
um og hefði komið til átaka ef góðgjarnir
nienn hefðu ekki borið klæði á vopnin.
Rannsóknir annars staðar á Norðurlönd-
um benda allar í þá átt að dánartíðni kvenna
hafi verið hærri en karla. Meginástæður þessa
eru að margar konur dóu af barnsförum og af
völdum sjúkdóma; það voru fyrst og fremst
konur sem önnuðust sjúka og lfkurnar á því
að þær veiktust voru því meiri en hjá körl-
um.'8 Engin ástæða er til að ætla að aðstæður
hafi verið aðrar á íslandi. Á þjóðveldisöld
voru konur því sennilega færri en karlar, og
fyrir goðana var mikilvægt að stjórna þessari
„auðlind“. Það vitnaði um völd þeirra og
virðingu.1'' Goðarnir stjórnuðu oft og iðulega
giftingum ættingja sinna, vina og fólks á
valdasvæðum sínum. Að giftast ríkri konu
var oft eini möguleikinn til fjár og frama. Þess
vegna var mikilvægt fyrir goðana að hafa sem
mesta og besta stjórn á hjónabandsmarkaðn-
um. Þeir áttu þess þá kost að hygla vinum
sínum og frændum með góðu kvonfangi og
gátu þannig tryggt sér stuðning þcirra.20
Völd, virðing og auðlegð íslenskra höfð-
ingja sést meðal annars á frillulífi þeirra. Jón
Loftsson hafði frillu sína, Ragnheiði, í Odda,
að konu sinni lifandi,21 Þorvaldur Vatnsfirð-
ingur hafði, eins og frægt er orðið, tvær frillur
hjá sér þegar ráðist var á hann í Vatnsfirði
1222.22 Sæmundi Jónssyni, voldugasta höfð-
ingja landsins í upphafi 13. aldar, er lýst á eft-
irfarandi hátt:
Sæmundr þótti göfgastr maðr á íslandi í
þenna tíma. Hann hafði í Odda rausnarbú
mikit, en átti mörg bú önnur. Eigi var
Sæmundr eiginkvæntr . . . Þau váru elzt
barna Sæmundar Margrét . . . ok Páll . . .
Sæmundr átti dóttur, er Sólveig hét, ok var
Valgerðr, dóttir Jóns Loðmundarsonar,
móðir hennar. Hon varðveitti bú at Keld-
um . . . Vilhjálmr ok Haraldr, Andréas ok
Filippus váru synir Sæmundar. Yngvildr
Eindriðadóttir var móðir þeira, - [hon
varðveitti bú]. Hálfdan ok Björn ok Helga
váru sér um móður. Þorbjörg hét þeira
móðir, [rangæsk kona]. Öll váru börn hans
fríð ok vel mennt.23
Göfgi Sæmundar fólst meðal annars í því að
hann átti börn með fjórum konum og hefur
Grágás hefur
mjög skýr og
afdráttarlaus
ákvæði um
kvennarán.
Ef kona var
numin á brott
var það skóg-
gangssök fyrir
þann sem
skipulagði ránið
og alla þá sem
tóku þátt í því