Ný saga - 01.01.1997, Blaðsíða 38

Hrefna Margrét Karlsdóttir
Það sem vakti
fyrir þessum
mönnum var að
gera tukthúsið
að mannbætandi
stað. Menn áttu
að koma nýtari
þegnar út eftir
vistina heldur en
þeir fóru inn
Mynd 2.
Vmnuskrá fyrir
desembermánuð
1807. Þar er meðal
annars skráður
tukhúslimurinn
Kjartan Olsen sem
hefur unnið í tvo
daga hjá Koefoed
sýslumanni, einn
dag hjá Gunnersen
og hálfan dag hjá
Klog landlækni en
mest allan mánuðinn
hefur hann verið
iðjulaus.
Árið 1764 var samþykkt að innan veggja
tukthússins skyldu starfa ráðsmaður og
fangavörður sem hafa áttu gætur á og umsjón
med tukthúslimum.8 í stofnskrá tukthússins
var tekið fram hvert verksvið þeirra var. Til
að mynda áttu þeir að sjá um sölu á afurðum
fanganna, innheimta leigu hjá þeim sem
fengu fanga í vinnu fyrir sig, hafa umsjón með
og skrá afrakstur af fangavinnunni. Lögð var
áhersla á að fangavörðurinn kynni ullarvinnu
svo að hann gæti leiðbeint föngum ef á þyrfti
að halda.9 Samkvæmt heimildum virðist hafa
gengið illa að halda starfsmönnum við tukt-
húsið, auk þess sem ýmislegt bendir til að
ekki hafi samviskuseminni verið fyrir að fara
hjá starfsmönnum við skráninguna.
Skrár yfir fangahald er einungis að finna
frá 1785-1811. Á þeim tíma finnast 239 ein-
staklingar á skrá, þar af voru 156 karlar en 83
konur. Að öllum líkindum eru þessar tölur
rangar þar sem skrár vantar fyrir þrjú ár og
skráning virðist oft á tíðum vera mjög óná-
kvæm. Á því tímabili sem hér verður lögð
áhersla á sátu 52 einstaklingar inni. Skráning
fyrir þessi ár virðist vera nákvæm og því lík-
legt að um réttar tölur sé að ræða. Fjöldi
fanga var þó mjög misjafn eftir árum. Árið
1807 sátu alls 39 fangar inni, 1808 voru þeir 26
talsins, 1809 voru þeir 18 en einungis níu árið
1810.10
Ekki vantaði hugsjónirnar um mannbæt-
eignaskattur og afgjöld af Pingeyraklaustri og
Arnarhólsjörðinni.4 Smíði hússins, sem hófst
1761, tók hins vegar langan tíma og olli því
aðallega fjárskortur, en 1771 var fangahald
komið í þokkalegt horf.5 Pað leið þó ekki á
löngu þar til ýmsum fannst sem margt mætti
betur fara í rekstri tugthússins og 1780 var
stofnuð nefnd sem koma átti á umbótum inn-
an veggja þess. Þeir sem unnu mest að þeim
voru Stefán Þórarinsson, þá varalögmaður
norðan og vestan, og Skúli Magnússon land-
fógeti. Það sem vakti fyrir þessum mönnum
var að gera tukthúsið að mannbætandi stað.
Menn áttu að koma nýtari þegnar út eftir vist-
ina heldur en þeir fóru inn, en slíkar hug-
myndir höfðu verið uppi allt frá því umræðan
um byggingu tukthúss hófst. Markmiðið var
að gera fangelsið að nokkurs konar iðnaðar-
stofnun í tengslum við Innréttingarnar. Þar
átti að venja fanga á iðjusemi og reglusemi og
kenna þeim til ýmissa verka, til dæmis ullar-
vinnu. Þetta átti svo að nýtast þeim er þeir
sneru aftur út í þjóðfélagið og einnig gætu
aðrir lært af þeim verkkunnáttu ýmiss konar.6
I stofnskrá tukthússins sem kom út fjórum
árum síðar er fjallað um þá vinnu sem fangar
gætu innt af hendi. Áhersla var lögð á ullar-
vinnu í tengslum við Innréttingarnar eða fyr-
ir bæjarbúa gegn greiðslu, auk þess sem
karlfangar skyldu stunda sjóróðra og ágóðinn
af vinnu þeirra renna til tukthússins.7
36