Ný saga - 01.01.1997, Blaðsíða 10

✓
Jón Olafsson
ust evrópskir kommúnistaflokkar gegn sósíal-
demókrötum af gífurlegu ofstæki. Sósíaldemó-
kratar voru sagðir „höfuðstoð borgarastéttar-
innar“ og jafnan nefndir „sósíalfasistar“. Stef-
án og fylgismenn hans vildu mildari afstöðu.29
í Moskvu átti Stefán að gera grein fyrir sínum
málum og endurskoða skoðanir sínar. Þegar
til Moskvu kom skrifaði Stefán sjálfsgagnrýni
að hætti bolsévika. Sjálfsgagnrýnin virðist
ekki hafa þótt rista nógu djúpt og um vetur-
inn var Stefán eggjaður til að bæta úr þessu.30
En Stefán virðist hafa þrjóskast við og að
lokum vakið of mikla athygli á andstöðu sinni
við Kominternlínuna. Hann gerðist of laus-
máll við sænskan félaga, Tage Larson, og
sagði honum meðal annars að Komintern
væri að leggja flokk sinn í rúst og eina leiðin
til bjargar væri að snúast gegn sambandinu.
Larson klagaði hann til starfsmannadeildar
Kominterns sem sneri sér óðara til Ottos
Kuusinens, eins af leiðtogum sambandsins, og
stakk upp á því að Stefán yrði sendur „í fram-
leiðsluna“. Stefán virðist hinsvegar hafa verið
orðinn var um sig þegar þetta gerðist. Það má
ráða af orðalagi bréfs starfsmannastjóra
Kominterns að hann hafi verið búinn að
sækja um brottfararleyfi og verið farið að
lengja eftir því. Skömmu síðar gaf hann sig
fram við danska sendiráðið og fékk hjálp þess
við að komast úr landi áður en ráðrúm gæfist
til að handtaka hann.31
„Lenín, Stalín, Straumland”32
í persónulegum gögnum Andrésar Straum-
lands er að finna merkar heimildir um námið
á Lenínskólanum, því að Andrés varðveitti
stílabækur sínar úr skólanum auk dagbóka og
fjölritaðra kennslugagna. Miðað við það sem
af þeim gögnum má ráða voru námsgreinarn-
ar í ensku deildinni þessar: Grundvallarrit
Lenínismans, Hvað ber að gera?, saga Komm-
únistaflokks Rússlands, saga verkalýðshreyf-
ingarinnar, díalektísk efnishyggja, söguleg
efnishyggja, saga Kominterns.
Það er athyglisvert að þótt Andrés væri við
Lenínskólann eftir að Stalín náði undirtökun-
um í rússneska kommúnistaflokknum og ein-
angraði hægri andstöðuna svokölluðu, þá
voru rit Búkharíns enn notuð við kennslu.
Lesefnið var annars fyrst og fremst verk
Leníns og klassísk rit marxismans og fyrir-
rennara hans, svo sem Feuerbachs og
Hegels.33 Greinilegt er að miklum tíma hefur
verið varið í að greina og rökræða málefni líð-
andi stundar og leiðbeina nemendunum við
að komast að kórréttum niðurstöðum.
Dagbækur Andrésar eru ekki síður merki-
legar. Hann hóf að skrifa þá fyrri um það leyti
sem ferðalagið til Moskvu hófst. Fyrstu dag-
bókarfærslurnar eru fullar af eftirvæntingu og
spenningi og hápunktur ferðarinnar að koma
til Rússlands um finnsku landamærin:
lítil brú, hvít Finnlandsmegin, en rauð
Rússlandsmegin - vopnaðir hermenn gæta
brúarinnar. Húrra! rússnesk grund, fasist-
arnir að baki, kommúnistarnir - félagarnir
framundan - inn í vagninn til okkar koma
tveir rauðliðar. Við reynum að tala við þá -
árangurslaust - þeir reykja hjá okkur sígar-
ettur og hlæja - á næstu stöð fara þeir; þeir
þrýsta hönd okkar og brosa er þeir kveðja.
Við finnum að við erum komin meðal fé-
laga.34
En því miður hætti Andrés dagbókarfærslun-
um fáeinum dögum eftir að hann byrjaði í
skólanum og byrjaði ekki aftur að skrifa dag-
bók fyrr en um vorið þegar hann var sendur í
kynnisferð um Norður-Rússland ásamt skóla-
félögum sínum. Seinni dagbókin er gjörólík
hinni fyrri. Þar lýsir Andrés því sem fyrir
augu og eyru ber án nokkurra persónulegra
vangaveltna og skrifar á ensku.35
f þessari dagbók segir frá fundum og sam-
tölum við verkamenn og fulltrúa þeirra í
verksmiðjum, flokks- og héraðsráðum.
Lenínskólanemendurnir áttu að kynnast
verkalýðsmálum og störfum og kjörum sov-
éskra verkamanna „af eigin raun“. Ætlast var
til að menn notuðu tækifærið og skrifuðu
greinar meðan á ferðinni stóð til birtingar í
flokksblöðum sínum og undirbyggju sig undir
áróðursstörf heima fyrir, innan flokka sinna
og í verkalýðshreyfingum. Eins og geta má
nærri var ekki nóg að menn hefðu fengið til-
hlýðilega skólun í kommúnískum fræðum,
jafn mikilvægt var að þeir hefðu „rétta" mynd
af því sem var að gerast í Sovétríkjunum.
í heilan mánuð var dólað með hópinn á
milli staða norður af Moskvu og endað í Ark-
8