Ný saga - 01.01.1997, Qupperneq 34

Ný saga - 01.01.1997, Qupperneq 34
/0 Helgi Skúli Kjartansson Um 870 hefur hinu eiginlega landnámi, með meðfluttu búfé, verið að Ijúka, en byggðí landinu tekið vaxtarkipp þeg- ar náttúruleg fjöigun búfjárins og venjulegur innflytjenda- straumur tóku við En hvað um þá sem komu til Islands sem leiðangurs- foringjar og fluttu með sér peninga og fylgdarlið í stað kinda og kúa? komenda þeirra ættu ýmsir þeir helstu varla að hafa komið til landsins fyrr en undir lok 9. aldar. í>að er í síðasta lagi fyrir tímatal Ara, en getur þó komið heim ef landnámið fór frem- ur hægt af stað. Enda virðist álitlegt, vegna þess andstreymis sem víkingar áttu að mæta á írlandi og Skotlandi um 900, að þá hafi áhug- inn á íslandi aukist." Þótt trú manna á heim- ildargildi Landnámu hafi gjörbreyst í seinni tíð (þar munar auðvitað mest um náttúru- nafnakenningu Þórhalls Vilmundarsonar), og margir landnámsmenn séu víst örugglega sóttir í örnefni fremur en veruleikann, þykir samt ástæða til að trúa ættvísi Landnámu bet- ur en atburðasögnum hennar. Þar er að vísu ekki allt heilagur sannleikur, samanber til dæmis tvímælin um föður sjálfs Ingólfs í Reykjavík, og hina stórvitlausu ættfærslu Ei- ríks rauða'2 sem diplómatar vorir nota til að kalla Leif heppna - á einkar diplómatískan hátt - „sonarson Noregs“. En samt ættu nið- urstöðurnar um aldur ættfeðranna í vel þekktum landnámsættum enn að vera í nokkru gildi. Svo koma tímasetningar fornleifafræðinn- ar, sem löngum - og jafnvel allt til þessa - var ríkjandi venja að túlka svo að þær haggi ekki tímatali Ara. Þó hafa geislakolsmælingar'3 oft gefið hærri aldur sýna en við var búist. Túlk- un þess efniviðar er vafa undirorpin - meðal annars vegna þeirrar óheppilegu tilviljunar að geislakol er mjög svipað í lífrænu efni frá öllu tímabilinu 780-880'4 - og yrði litlu skárri viðureignar þótt landnám væri látið hefjast einhverjum áratugum lyrr en Ari hugði. Þá er Landnámslagið fræga.15 Meðan ekki var við annað að styðjast en afstöðu þess til elstu mannabyggðar - og gengið út frá tíma- tali Ara eða Landnámu - hneigðust menn til að tímasetja það nálægt 900, og vísbending, sem borkjarni úr Grænlandsjökli gaf um eld- gos um það bil 898, þótti koma vel heirn við að þá hefði lagið fallið. Þótt einnig kæmu í ljós ummerki frá eldgosi nálægt 871 var það síður tengt við Landnámslagið fyrr en efna- greining leiddi nýlega í ljós að þar væri um sama gos að ræða. Búsetuleifar í Herjólfsdal og Reykjavík hafa reynst eldri en land- námslagið, þó að litlu kunni að muna, og gróðurfarsáhrif mannabyggðar virðast sums staðar komin fram áður en lagið féll.16 Auk þess virðast hinar stórfelldu gróðurfarsbreyt- ingar á skömmum tíma eftir landnámslag órækt vitni þess að þá sé búpeningi að fjölga hvað örast, og fer varla hjá því að innflutning- ur hans hafi hafist einhverjum áratugum áður. (Hins vegar alls ekki 150 eða 200 árum áður, samanber kolefnisaldur sem hefur verið tal- inn benda til byggðar um 700 eða fyrr). Tímatal Ara um landnámið er sem sagt lallið. Vitnisburður hans um upphaf land- náms var raunar aldrei þess eðlis að hann þyrfti strangrar afsönnunar við, heldur hlaut hann að víkja ef verulegar vísbendingar gengju gegn honum, og þær eru nú tvímæla- laust komnar fram. Um 870 hefur landnám sennilega verið hafið fyrir nokkru. Sam- kvæmt þeim hugmyndum, sem raktar voru fyrr í þessari grein, mætti jafnvel ætla að þá hafi hinu eiginlega landnámi, með meðfluttu búfé, verið að ljúka, en byggð í landinu tekið vaxtarkipp þegar náttúruleg fjölgun búfjárins og venjulegur innflytjendastraumur tóku við. Tilkoma höfðingja Einhver sársaukafyllsta endurskoðun á hug- myndum okkar um landnámið var þegar við hættum að trúa vitnisburði fornrita um ætt- göfgi og aðra stórmennsku landnámsforingj- anna. En raunar má sjá það í hendi sér, þegar um hið eiginlega landnám er að ræða, að menn sem vanist höfðu grónurn auði og fé- lagslegri virðingu hafi varla verið spenntir fyrir að sigla alfarnir út fyrir hinn þekkta heim til að lifa sem einhverjir skuggasveinar norður í Dumbshafi, þar sem ekkert samfélag var til að njóta virðingar í, og hugtökin auður og örbirgð eiginlega ekki í gildi. ísland hefur á því stigi miklu fremur verið staður fyrir menn sem ekki höfðu tekið virðingu samfé- lagsins að erfðum, heldur brotið sér sjálfir braut - kannski líka brýr að baki sér - og lært að treysta sér til forustu og úrræða; fyrir þá hefur olnbogarýmið í ónumdu landi falið í sér lokkandi tækifæri. En hvað þá á stigi „landnámsins eftir land- nám“? Ég hef áður nefnt þrenns konar mögu- lega innflytjendur. Ekki þarf að fjölyrða um þrælana; og farþegar á kaupskipum hafa 32
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116

x

Ný saga

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ný saga
https://timarit.is/publication/806

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.