Ný saga - 01.01.1997, Page 34

Ný saga - 01.01.1997, Page 34
/0 Helgi Skúli Kjartansson Um 870 hefur hinu eiginlega landnámi, með meðfluttu búfé, verið að Ijúka, en byggðí landinu tekið vaxtarkipp þeg- ar náttúruleg fjöigun búfjárins og venjulegur innflytjenda- straumur tóku við En hvað um þá sem komu til Islands sem leiðangurs- foringjar og fluttu með sér peninga og fylgdarlið í stað kinda og kúa? komenda þeirra ættu ýmsir þeir helstu varla að hafa komið til landsins fyrr en undir lok 9. aldar. í>að er í síðasta lagi fyrir tímatal Ara, en getur þó komið heim ef landnámið fór frem- ur hægt af stað. Enda virðist álitlegt, vegna þess andstreymis sem víkingar áttu að mæta á írlandi og Skotlandi um 900, að þá hafi áhug- inn á íslandi aukist." Þótt trú manna á heim- ildargildi Landnámu hafi gjörbreyst í seinni tíð (þar munar auðvitað mest um náttúru- nafnakenningu Þórhalls Vilmundarsonar), og margir landnámsmenn séu víst örugglega sóttir í örnefni fremur en veruleikann, þykir samt ástæða til að trúa ættvísi Landnámu bet- ur en atburðasögnum hennar. Þar er að vísu ekki allt heilagur sannleikur, samanber til dæmis tvímælin um föður sjálfs Ingólfs í Reykjavík, og hina stórvitlausu ættfærslu Ei- ríks rauða'2 sem diplómatar vorir nota til að kalla Leif heppna - á einkar diplómatískan hátt - „sonarson Noregs“. En samt ættu nið- urstöðurnar um aldur ættfeðranna í vel þekktum landnámsættum enn að vera í nokkru gildi. Svo koma tímasetningar fornleifafræðinn- ar, sem löngum - og jafnvel allt til þessa - var ríkjandi venja að túlka svo að þær haggi ekki tímatali Ara. Þó hafa geislakolsmælingar'3 oft gefið hærri aldur sýna en við var búist. Túlk- un þess efniviðar er vafa undirorpin - meðal annars vegna þeirrar óheppilegu tilviljunar að geislakol er mjög svipað í lífrænu efni frá öllu tímabilinu 780-880'4 - og yrði litlu skárri viðureignar þótt landnám væri látið hefjast einhverjum áratugum lyrr en Ari hugði. Þá er Landnámslagið fræga.15 Meðan ekki var við annað að styðjast en afstöðu þess til elstu mannabyggðar - og gengið út frá tíma- tali Ara eða Landnámu - hneigðust menn til að tímasetja það nálægt 900, og vísbending, sem borkjarni úr Grænlandsjökli gaf um eld- gos um það bil 898, þótti koma vel heirn við að þá hefði lagið fallið. Þótt einnig kæmu í ljós ummerki frá eldgosi nálægt 871 var það síður tengt við Landnámslagið fyrr en efna- greining leiddi nýlega í ljós að þar væri um sama gos að ræða. Búsetuleifar í Herjólfsdal og Reykjavík hafa reynst eldri en land- námslagið, þó að litlu kunni að muna, og gróðurfarsáhrif mannabyggðar virðast sums staðar komin fram áður en lagið féll.16 Auk þess virðast hinar stórfelldu gróðurfarsbreyt- ingar á skömmum tíma eftir landnámslag órækt vitni þess að þá sé búpeningi að fjölga hvað örast, og fer varla hjá því að innflutning- ur hans hafi hafist einhverjum áratugum áður. (Hins vegar alls ekki 150 eða 200 árum áður, samanber kolefnisaldur sem hefur verið tal- inn benda til byggðar um 700 eða fyrr). Tímatal Ara um landnámið er sem sagt lallið. Vitnisburður hans um upphaf land- náms var raunar aldrei þess eðlis að hann þyrfti strangrar afsönnunar við, heldur hlaut hann að víkja ef verulegar vísbendingar gengju gegn honum, og þær eru nú tvímæla- laust komnar fram. Um 870 hefur landnám sennilega verið hafið fyrir nokkru. Sam- kvæmt þeim hugmyndum, sem raktar voru fyrr í þessari grein, mætti jafnvel ætla að þá hafi hinu eiginlega landnámi, með meðfluttu búfé, verið að ljúka, en byggð í landinu tekið vaxtarkipp þegar náttúruleg fjölgun búfjárins og venjulegur innflytjendastraumur tóku við. Tilkoma höfðingja Einhver sársaukafyllsta endurskoðun á hug- myndum okkar um landnámið var þegar við hættum að trúa vitnisburði fornrita um ætt- göfgi og aðra stórmennsku landnámsforingj- anna. En raunar má sjá það í hendi sér, þegar um hið eiginlega landnám er að ræða, að menn sem vanist höfðu grónurn auði og fé- lagslegri virðingu hafi varla verið spenntir fyrir að sigla alfarnir út fyrir hinn þekkta heim til að lifa sem einhverjir skuggasveinar norður í Dumbshafi, þar sem ekkert samfélag var til að njóta virðingar í, og hugtökin auður og örbirgð eiginlega ekki í gildi. ísland hefur á því stigi miklu fremur verið staður fyrir menn sem ekki höfðu tekið virðingu samfé- lagsins að erfðum, heldur brotið sér sjálfir braut - kannski líka brýr að baki sér - og lært að treysta sér til forustu og úrræða; fyrir þá hefur olnbogarýmið í ónumdu landi falið í sér lokkandi tækifæri. En hvað þá á stigi „landnámsins eftir land- nám“? Ég hef áður nefnt þrenns konar mögu- lega innflytjendur. Ekki þarf að fjölyrða um þrælana; og farþegar á kaupskipum hafa 32
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116

x

Ný saga

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Ný saga
https://timarit.is/publication/806

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.