Ný saga - 01.01.1997, Síða 76

Ný saga - 01.01.1997, Síða 76
Jón Viðar Sigurðsson Fegurð kvenna skipti þá eins og nú töluverðu máli Ef konum og dætrum þingmanna var rænt var það ekki einungis áfall fyrir þing- manninn og vininn heldur einnig goðann En víkjum nú sögunni að kvennaránunum sjö. Sex af þeim eiga það sameiginlegt að það eru goðar eða menn sem þeir hafa tekið und- ir verndarvæng sinn, sem standa að baki þeim. Undantekningin er ránið á Ásgerði í Guðmundar sögu dýra. Goðarnir voru mikil- vægustu og valdamestu menn landsins, hinir eiginlegu landsfeður. Á Alþingi voru löggjaf- arstörf að mestu leyti í þeirra höndum, og heima í héraði héldu þeir flestum valdaþráð- um í hendi sér, svo sem búsetu, verðlagningu og löggæslu. Mikilvægustu eiginleikar goð- anna í pólitískum átökum þjóðveldisaldar voru gáfur og ráðsnilld sem endurspeglar að deilurnar voru tiltölulega friðsamlegar. Kænska var betri en vopnfimi og gjarnan not- uð til að útskýra hvers vegna einstökum goð- um vegnaði betur en öðrum.15 Vatnsfirðingum er lýst á eftirfarandi hátt. Þeir voru hinir „mestu höfðingjar. Páll var allra manna vænstr ok gerviligastr, en Snorri var lítill maðr ok vænn og forvitri ok skörungr mikill.“ Ekki er að sjá að ránið á Hallgerði hafi á nokkurn hátt dregið úr virðingu þeirra eða annarra goða sem stóðu í slíkum stórvirkjum. En hvers vegna rændu goðar eða létu ræna konum? Meginástæðan er pólitísk, það er að auðmýkja andstæðinga sína í hópi annarra goða og skjólstæðinga þeirra. Grundvöllur goðavalds voru hin gagnkvæmu bönd á milli goða og þingmanna. Án stuðnings þeirra hafði goðinn engin völd, goðorð hans gufaði upp ef svo má að orði kveða, og án verndar goðans var staða bænda óörugg. Aðalverk- efni goða í héraðsstjórninni var að varðveita friðinn í goðorðum sínum, það er meðal þing- manna sinna. Það skapaði traust og trúnað. Mistækist það var hætta á að bændur flyttust búferlum eða leituðu stuðnings annars goða. Goði varð að vernda þingmenn sína fyrir ágangi og áreitni annarra goða og þingmanna þeirra. Þingmennirnir voru undirstaða valda hans og þá varð goðinn að styðja skilyrðis- laust. Brygðist goðinn verndarhlutverki sínu átti hann á hættu að tapa bæði virðingu sinni og þingmönnum sem sáu hagsmunum sínum betur borgið í skjóli annarra goða. Ef konum og dætrum þingmanna var rænt var það ekki einungis áfall fyrir þingmanninn og vininn heldur einnig goðann. Hann hafði brugðist verndarskyldu sinni. Þess vegna voru kvenna- rán flokkuð til stórmála, sérstaklega þegar heldri manna konum var rænt. Fyrir karlmann fannst varla meiri niður- læging en að eiginkonu hans eða dóttur væri rænt. Það afhjúpaði máttleysi hans frammi- fyrir alþjóð. I samfélagi þjóðveldisaldar skipti heiður og æra meginmáli og brottnám eiginkonu eða dóttur setti svartan blett á æruna sem erfitt var að afmá. Þetta kemur berlega fram í hugtakanotkun frásagnanna, þar er talað um svívirðingu, ósæmð og að sýna ósóma í tengslum við kvennarán. Goð- arnir voru með kvennaránum ekki einungis að smána mótherja sína og stuðningsmenn þeirra, þeir voru einnig að ögra þeim og sam- tímis að sýna mátt sinn og megin. Einungis goðar gátu lítillækkað fólk á þennan hátt. Fegurð kvenna skipti þá eins og nú tölu- verðu máli. Hallur Þjóðólfsson hefur væntan- lega fallið fyrir fegurð Álofar og fengið leyfi Einars til að ræna henni. Án samþykkis Ein- ars var það óframkvæmanlegt. Að ræna konu sem naut húsaskjóls og verndar goða var svo mikil óvirðing við hann að hætta á drápi sem hefndaraðgerð var yfirvofandi. Samkvæmt sögunni er Hvamm-Sturla fullur fyrirlitningar á þessu framferði Einars og segir það illa gert að „veita vandræðismönnum á leið fram ok leggja þar við virðing sína.“ Sturlu saga er aft- ur á móti óvenju þögul þegar greint er frá dáðum Sveins Sturlusonar, sonar Hvamm- Sturlu. Sagt er frá brottnámi Valgerðar í fáum orðum og þagað þunnu hljóði yfir hinum „miklu ósátlum“ sem fylgdu í kjölfarið. Pólitískar og efnahagslegar orsakir kvenna- ránanna koma berlega fram í frásögnunum af Ásbirni Guðmundarsyni og konu Högna, og af Sturlu Sighvatssyni og brottnámi Jóreiðar. Þegar Jóreiður hafnaði bónorði Ingimundar Jónssonar nam Sturla hana á brott. Eftir að Jóreiður var komin að Sauðafelli tók Sturla að sér hlutverk hjónabandsmiðlara og reyndi að splæsa hana og Ingimund saman. Sturla vildi með þessu tryggja vini og fylgdarmanni auðæfi ekkjunnar Jóreiðar, samtímis sem gifting þeirra dró fé undan andstæðingum Sturlu, liðsmönnum Þórðar Sturlusonar. Jó- reiður varð síðar tengdamóðir Sturlu Þórðar- sonar og er ekki ósennilegt að gifting hans og
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116

x

Ný saga

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ný saga
https://timarit.is/publication/806

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.