Ný saga - 01.01.1997, Blaðsíða 94

Már Jónsson
Mynd 6.
Árni Magnússon
árið 1818 og
hefur tekið af sér
hárkolluna.
lokin. Allan þennan tíma gekk Árni sjálfur úr
rúmi til borðs og sat þar stundarkorn, en sjúk-
dómnum var þó þannig varið „að hann þoldi
hvorki að standa, sitja eður liggja til lengdar.“
Vinir hans komu í heimsókn ótt og títt, sumir
tvisvar á dag, og talaði Árni „alltíð svo
hraustlega sem ósjúkur væri“, en kvartaði
aldrei.24 Hver veikindin voru er örðugt að
greina (sjá álit Halldórs Baldurssonar læknis
hér til hliðar).
Tveimur dögum fyrir andlátið gat Árni
ekki skrifað undir erfðaskrá sína án þess að
Hans Becker héldi um pennann með honum.
Sjónin dapraðist og hann var þjónustaður.
Síðustu gesti sína að kvöldi þrettánda kvaddi
hann með þeim orðum að hann væri hálf-
dauður og ekki gat hann fylgt þeim til dyra:
„hnignaði honum svo að hann hafði engan
mátt til að standa á fætur síðan.“ Einnig „tók
að draga af mælinu, kólnaði svo hvað af hverju
og tók til að fá hryglu fyrir brjóstið, svaf eigi
heldur dúr og talaði fátt við fólk alla þá nótt.“
Um fjögur fékk hann dauðahrygluna, en
klukkustundu síðar hægðist um „svo hann
hafði nokkra fró þar til hann gaf upp and-
ann.“ Um nóttina hafði hann sér í munni „fyr-
irbænir og hjartnæmar andvarpanir" á ís-
lensku og frönsku, þótt ekki heyrði Jón Ólafs-
son alltaf orðaskil. Smám saman lagðist kuldi
í fæturna og færðist upp líkamann. Verkirnir
mögnuðust og Árni vildi einskis neyta. Jón
getur þess ekki hvort Metta, kona Árna, var
viðstödd, en segist hafa sagt honum upp-
byggilegar sögur og farið með erindi úr sálm-
um Hallgríms Péturssonar, auk þess sem hann
las úr riti Erasmusar af Rotterdam um undir-
búning undir dauðann. Pað sem Árni sagði á
íslensku lagði Jón út fyrir heimilisfólki á and-
lega vísu og virtist Árni ávallt ánægður með
túlkunina, svo sem þegar hann sagði að kon-
ungurinn kæmi og hann ætlaði með. Jón sneri
þeim upp á Guð, sem Árni trúði á og virti, en
því má þó ekki gleyma að Árni hafði haft á
orði áður að hann vildi deyja á undan Friðriki
konungi fjórða, yfirvaldi sínu og verndara í
þrjá áratugi, sem reyndar dó haustið eftir.
Allra síðustu orð hans skildi aðeins ráðskon-
an og fólust í þrítekinni tilkynningu um „að
guð vildi meðtaka önd sína.“ Eftir það gaf
hann upp andann „með hægum viðskilnaði“
þegar klukkuna vantaði kortér í sex að
morgni 7. janúar 1730. Samtímis stöðvaðist
úrverk hans sem jafnan lá á borðinu og gekk
ekki framar. Augunum var lokið aftur og lík-
Halldór Baldursson, dr. med. 25. júní 1997:
S S
Ur hverju dó Arni Magnússon?
Dánarmein Árna er óþekkt. Líkið var ekki krufið.
Lýsing Jóns Ólafssonar Grunnvíkings segir margt
um sjúkdómsganginn, en getur átt við marga sjúk-
dóma í ýmsum kviðarholslíffærum og reyndar víðar.
Setja má fram tilgátur um sjúkdóminn, en þær er
ekki unnt að prófa.
Eitt af því sem gerir nútímalækni erfitt að átta sig
á sjúkdómnum er að svokallaður „náttúrulegur
gangur“ sjúkdóms eins og Árni hafði, er illhugsan-
legur í okkar heimshluta nú á dögum. Nú hefði ver-
ið gripið til ýmissa ráða, bæði varðandi greiningu og
meðferð. Snarlega hefðu verið gerðar ýmsar rann-
sóknir á blóði, þvagi og saur, og ef til vill speglanir á
innri líffærum. Meðal líklegra rannsókna má telja
hjartalínurit, ómskoðanir, röntgenmyndir, tölvu-
sneiðmyndir og hugsanlega segulómsathuganir.
Fljótlega hefðu verið settar upp að minnsta kosti
þrjár slöngur. Ein hefði verið sett um þvagrásina inn
í þvagblöðru til að létta á þrýstingi, ef þvagteppa
væri, og einnig til að fylgjast með þvagútskilnaði.
Önnur slanga hefði líklega verið sett niður vélindað
í magann og magainnihald sogið þar upp. Priðja
slangan hefði svo verið sett inn í bláæð og þar inn
hellt viðeigandi vökva til að bæta sjúklingnum upp
vökvatapið (af niðurgangi, uppköstum, auknum
svita og ef til vill vökvasöfnun í kviðarholi) og leið-
rétta þær truflanir, sem líklega hafa verið orðnar á
blóðsöltum og öðrum efnum. Ekki er ólíklegt að
læknar á 20. öld hefðu síðan opnað kviðarholið, en
það hefði að sjálfsögðu farið eftir sjúkdómsgreining-
unni.
92