Birtingur - 01.01.1959, Síða 32

einan er hægt að uppræta það illgresi, sem því miður sprettur svo oft
í slóð nýlistar: charlatanana, listsvikarana.
Nítjánda öldin er sögulegur bakgrunnur nútímalistar. Hugmyndir hennar
mynda þann jarðveg, er list tuttugustu aldar er sprottin úr. Það má
öðrum þræði líta á nítjándu öldina sem lokaskeið tímabils, sem hófst með
renisansinum suður á Italíu á þrettándu og fjórtándu öld. Hún er einsog
öll list hnignunarskeiða, úrkynjuð. Göfugustu form tímabilsins eru að
mestu horfin. Einkunnarorð 19. aldar, sem lengi eimir eftir af fram
eftir tuttugustu öld og eiga enn undarlegan hljómgrunn, eru skilyrðislaus
hlýðni við ytri ásýnd náttúrunnar og þó einkum gamla hleypidóma um
hvernig eigi að mála mynd, þar sem hlutverk mannsins er rýrt til hins
ýtrasta, þannig að við liggur að hann sé ekki annað en fremur ómerki-
legt stælitæki. Hins vegar leystu vísindin þessa viðleitni af hólmi, er
þau fundu upp ijósmyndavélina og gjörbreyttu þannig afstöðu listamanna
til listarinnar. List nitjándu aldarinnar lagði aðaláherzlu á hlýðni við
fyrirmyndirnar, form og liti einsog þau birtust sjónhimnunni. Frjáls með-
ferð á eigindum málverksins til þess að skapa samræmi komst ekki að.
Menn voru flestir svo önnum kafnir við að mæla rétt, að þeim gleymd-
ust alveg hinir duldu og seiðmögnuðu kraftar sem blunduðu í manninum
og málverkinu. Þeir gleymdu því sem skiptir mestu máli, listinni sjálfri.
Nokkrir snillingar reyndu að bjarga því sem bjargað varð, halda merkj-
um hinnar hefðbundnu málaralistar á lofti, en það varð einmitt til þess
að flestar reglur hennar hrukku fyrir borð. Hins vegar beindu sumir
þeirra arftökum sínum inn á nýjar brautir.
Til þess að skapa list þarf ákveðna andlega spennu. Þenslan í listhugsun
nítjándu aldar hafði slaknað. 1 leit sinni að andstæðum sóttu braut-
ryðjendur hinnar nýju listar í gagnstæða átt við fyrirrennara sína. Það
fór ekki hjá því, að þeir snerust í móti hinum öldnu kennisetningum um
dýrkun náttúrunnar, en leituðu inn á svið málverksins sjálfs, að mögu-
leikum þess, og tækju að kanna innri heim mannsins. Saga nútíma
myndlistar er sagan um stríð einstakra manna eða hópa, þrotlaust og
oft fórnfúst, gegn hvers konar kreddum og hleypidómum. Allar þessar
nýju stefnur, þessir „ismar“ eru eingöngu heiti, oft og tíðum blekkjandi,
á baráttunni fyrir endurnýjun myndeininganna til að hefja hin nýju, og
um leið eldgömlu, viðhorf til vegs. Til þess að skilja baráttu þessa er
bezt að líta á hana sem heildarátak, en ekki um of sem ævintýri vissra
manna, og alls ekki sem tilraunir einar til þess að vera öðruvísi en aðrir,
hneyksla borgarana einsog sumir vilja halda.
Upphafs hinnar nýju listar er að leita á árunum milli 1870 og 1880, er
hinir svonefndu impressionistar hreinsuðu til á litaspjaldinu, settu nýja
og ferska liti í stað hinna brúnu og myrku sem þar höfðu verið fyrir.
Þótt tilgangur þeirra sjálfra kunni að hafa verið annar, hefur þessi stað-
30
Birtingur