Birtingur - 01.01.1959, Blaðsíða 85

þá sýningu. Þetta var C a 1 i g u 1 a cftir Camus, eitt af mögnuðustu leik-
ritum sem hafa verið samin í seinni tíð, mér þykir það ásamt Hinum
Framandi Manni það bezta sem Camus hefur skrifað, þessi tvö
verk taka langt fram Plágunni, sem þó hefur orðið frægari.
Það er geysimikil spenna í Caligula og ofsi sem Anders Ek túlkaði þannig
að hann heillaði og skelfdi áhorfendur sína og náði svc sterkum tökum
á þeirn að upp frá því var honum tryggður sess lcornungum meðal afreks-
manna í sænsku leiklistarlífi. Hann fór um sviðið eins og ómótstæðilegur
náttúrukraftur segja þeir sem sáu.
Anders Ek sagði mér frá því hversu sterk áhrif þetta leikrit Camus hafði
á hina ungu kynslóð sem var að vaxa upp á árunum eftir lok heims-
styrjaldarinnar síðari í Svíþjóð. Hann nefndi til samanburðar leikrit John
Osborne: Horfðu reiður um öxl, og áhrif þess á þá kynslóð sem nú vex
úr grasi. Hann sagði að hið napra háð og leiftursnögg og nístandi ádeila
og foraktin sem Caligula slöngvar yfir lingeðja og lítilmótlega tækifæris-
sinna og mjúkmál sníkjudýr sem eru að snudda utan í valdinu sleikjandi
upp það sem hrýtur af borðum þaðan, þau orð hans studd athöfnum
samkvæmt ofstækisfullri rökvísi orkuðu á hina ungu, segir Anders: eins
og „brennisteinssýra“ sem er þeytt með ofsalegu afli fiaman í geðleysið
ragmennskuna og falsið. „Þetta: að neita öllum samningum, neita allri
tillitssemi þegar sakirnar eru gerðar upp við vanahugsun, það gengur
eins og ósigrandi stormhvinur um allan leikinn, og það reif okkur með
sér frá upphafi,“ sagði Anders þegar við töluðum um þennan leik.
Ég sá þetta leikrit í Ósló í fyrravor og þótti sérstaklega forvitnilegt að
heyra einmitt Anders ræða um það.
Þetta var ferskt og nýtt fyrir okkur ungu mennina þá, segir hann. Um
það leyti vorum við að kynnast existensialismanum og þeim skyldu við-
horfum sem Caligula er byggt á, — að vísu hefur Camus sjálfur gagn-
rýnt þau viðhorf í ýmsum ritum, og lokaniðurstaða lians í þessu leikriti
snýst líka á móti þeim, enda lætur Camus eina persónu leiksins segja að
vegna þess að hann vilji lifa og vera hamingjusamur hljóti hann að
berjast gegn Caligula, enda þótt hann finni bærast í djúpi sínu svipaðar
hneigðir eins og þær sem leiða Caligula til framferðis hans og þenkimáta,
kannski einmitt vegna þess að hann finnur þau öfl í sjálfum sér og glímir
við þau innra með sér.
Ég held, segir þessi persóna. leiksins Cherea, að maður geti ekki fylgt
slíkum hugsunum sínum eftir í framkvæmd. Og að leikslokum kemst
Caligula að því að hugsun hans var röng og hann hlýtur sjálfur að deyja.
Anders Ek segir að leikritið um Caligula sé sagan af sjálfsmorði yfir-
burðamanns sem hefur skyndilega umturnast af því að sjá fyrir sér fánýti
lífsins og meiningarleysi. Leikurinn hefst við sinnishvörf Caligula. Hann
Birtingur
83