Birtingur - 01.01.1959, Blaðsíða 41

Geir Kristjánsson:
I
Leikhús-annáll
Húmar hægt að kveldi eftir Eugene O’Neill
Leikstjóri Einar Pálsson
Þjóðleikhúsið
Þettá er eitt af beztu leikritum hins mikla ameríska leikskálds, skrifað
með blóði og tárum eins og hann hefur sjálfur komizt að orði. Það fólk
sem hann sýnir okkur á sviðinu er faðir hans, móðir og bróðir og hann
sjálfur, og leikritið gerist allt á einum löngum degi í ágúst 1912. Sviðið
er ætíð hið sama leikinn á enda, dagstofa í sumarhúsi Tyrone-fjölskyld-
unnar. Faðirinn, James Tyrone, er frægur leikari sem á yngri árum var
efnilegur Shakespeare-leikari, en hefur af fégræðgi svikið köllun sína með
því að leika alltaf sama hlutverkið í vinsælum reyfaraleik, þangað til svo
var komið að hann gat ekki leikið neitt annað. (James O’Neill, faðir
leikskáldsins, eyðilagði sig á sama hátt með því að leika um árabil í
Greifanum af Monte Cristo.) Minningar um örbirgð í uppvextinum hafa
gert hann sjúklega nízkan, og sá ótti, að hann kunni að lenda aftur í sömu
örbirgðinni, skilur aldrei við hann. Þessi nízka kemur í leikritinu eins
fram í orðum hans og klæðaburði og sömuleiðis í því, hvað honum er
óljúft að láta loga ljós í húsinu meira en minnst verður komizt af með.
(„there’s no use making the Electric Company rich“) Þegar það verður
uppvíst, að yngri sonurinn Edmund, hið upprennandi skáld sem flækzt
hefur um heiminn í siglingum, er orðinn veikur af tæringu og þarf á
heilsuhæli, þá er það veigamikið atriði að kostnaðurinn sé „within
reason“. Nízka hans hefur einnig ráðið því, að hann valdi konu sinni
fyrir mörgum árum ódýran skottulækni sem varð til að gera hana að
morfínista. Þegar leikurinn hefst er hún nýkomin af sjúkrahúsi, og feðg-
arnir vona, að í þetta sinn takist henni að hætta, en baráttan verður
henni ofviða og þegar á daginn líður, fellur hún aftur fyrir eitrinu. Þokan
sem situr um þetta ömurlega sumarhús gleypir það á ný. („It hides you
from the world and the world from you ... No one can find or touch
you any more.“) I leikslok er hún horfin svo langt inn í þoku eiturvím-
unnar, að hún er aftur orðin unga stúlkan í klausturskólanum sem lék á
píanó og ætlaði að verða nunna. Og allt sem síðan hefur gerzt, hvað var
það? „Yes, I remember. I fell in love with James Tyrone and was so
happy for a time.“ Á þessu endar leikritið.
Eldri sonurinn James, svallarinn, eiturtungan og fúleggið í fjölskyldunni,
Birtingur 39