Birtingur - 01.01.1959, Side 45

Björn Th. Björnsson:
Hetjur lslands og hinir kaldspöku farísear
Það hefur löngum þótt sigurstranglegt til almenningsvinsælda að sletta
úr klaufum háðsins í garð lista og menningar. Ekki alls fyrir löngu var
umræða í útvarpinu um listamannalaun. Einn ræðumanna kom þar fram
með þá staðhæfingu, að ungir menn færu yfirleitt út á listamannabraut-
ina af einberu manndómsleysi, af því þeir nenntu ekki að vinna nein „al-
mennileg störf“ eins og kallað er. Taldi hinn sami það jaðra við fásinnu
að styrkja slíka apaketti: ef framleiðsla þeirra ber sig ekki á frjálsum
markaði, ja, þá eiga þeir bara að pakka saman allt sitt Ijóða- og lérefts-
drasl. Ég efa ekki, því miður, að allstór hópur hlustenda hafi sagt: mikið
fjandi er hann góður þessi!
Svona. sjónarmiðum ætti raunar ekki að þurfa að svara á Islandi, land-
inu, þar sem fólk hefur lifað við vonarljós listarinnar eitt saman ein-
hver verstu harðæri evrópskrar sögu, þar sem hver listamaðurinn af
öðrum hefur selt líf sitt seigdauða fátæktarinnar, svo eitthvað það mætti
lifa, sem meira er en jarðnesk gæði og forgengilegt hold. Dæmin um þetta
brenna á spjöldum íslenzkrar sögu: Jón á Bægisá situr í kröm og kulda
við að snúa dýrðaróði Miltons á einhverja vængjuðustu íslenzku síðari
alda, og útlendi hefðarmaðurinn, sem stendur á gólfi hans, undrast það
þrek andans sem þessum fátæka klerki er gefið í allri hans miklu neyð.
Uppi á lofti í Davíðshúsi heyr Sigurður málari sitt dauðastríð. „Hann lá
í hundafletinu“ segir síra Matthías, „í einum bólgustokk, ískaldur undir
tuskum og aleinn — og banvænn. Málaraauminginn er að deyja“. Og
borgarar bæjarins hristu höfuðin við andlát hans og sögðu: Greyið hann
Siggi séní!
Nýlega hélt íslenzka ríkið sýningu á myndum annars og gaf út ljóðmæli
hins: og bak við hvert hálfklárað verk, hver frumdrög, felst spurningin,
hversu miklu meir hefði orðið, ef drómi neyðarinnar hefði ekki kyrkt
þrek þeirra.
Hvað værum við íslendingar, hefðum við ekki átt þessar hetjur? Hvað
yrðum við, ef ungir menn væru ekki enn til í landi okkar, reiðubúnir að
selja flest af veraldarauði þessarar ríkustu aldar þjóðarsögunnar fyrir
þau verðmæti, sem flest gjaldast öðrum — og síðar? 1 augum heimsins
værum við ekki annað en auðnulaust fólk, töludálkur í matvælaskýrslum
og talið sæmilegt að di'aga þorsk. Og fyrir eigin augu drægist blinda
smámunasemi og lítilmennsku. Og svo koma þeir, þessir kaldspöku faríse-
Birtingur 43