Birtingur - 01.01.1966, Blaðsíða 35

frásöguþáttur með viðeigandi fyrirsögn, eins-
konar leikrit í leikritinu. Alltaf þegar kerl-
ingin heldur að hún sé að græða er hún ein-
mitt að tapa. Og þegar Brecht stjórnaði þessu
verki lét hann korna fram í sviðsbúnaði hvern-
ig ömurleikinn vex, tjöldin verða æ grárri og
nöturlegri. í þessu leikriti hinna snjöllu and-
stæðna kemur líka fram hvernig andstæðurnar
togast á í höfundinum sjálfum: annarsvegar
vonin um að geta kennt áhorfendum og kom-
ið fram boðskapnum, hinsvegar svartsýni og
örvænting skáldsins.
En Brecht trúir á manninn. Hann trúir á
manneskjuna með þeirn sundurleitu kröft-
um sem togast á í henni og vill efla hana til
sigurs gegn tortímingarkröftunum sem leika
umhverfis. Hann trúir á heilbrigt vald skyn-
seminnar. I leikritinu Líf Galilei lætur hann
hinn mikla hugsuð segja frá trú sinni á heil-
brigða skynsemi: Án þessarar trúar, segir
Galilei: myndi ég ekki hafa þrek til að rísa
úr rekkju á morgnana.
Við höfum talað um hvernig Brecht hafnar
hinni rómantísku hetju. Óhamingjusamt er
það land sem engar hetjur á, segir ein persóna
leikritsins Líf Galilei. Nei, svarar Galilei:
það land er óhamingjusamt sem þarfnast
hetjunnar.
Við vitum um menn sem í svefni og vöku tala
um fólkið einsog útmælda stærð í öllum reikn-
ingsdæmum sínum. Fólkið vill þetta, fólkið
vill hitt. En Brecht vissi að Fólkið er svo og
svo mikill fjöldi af manneskjum senr hver lifir
með sínum hætti og svarar áhrifum umhverf-
isins samkvæmt sérstæðu eðli; og það er stærð
hans sem listamanns, skálds. En um leið sýn-
ir hann okkur skilgreinanleg áhrifsöfl í sam-
félaginu sem orka á líf mannanna, rökfræði
hlutanna, díalektíkina í sögunnar straumi.
Galileo Galilei er vísindamaður sem leitar
sannleikans og trúir á heilbrigða skynsemi,
mikilmenni sem er að bylta heimsmynd,
sprengja landamæri vísindanna. En hann vill
ekki láta drepa sig að óþörfu, líða píslarvætti
út í bláinn. Mikilvægast er að lifa og vinna
málstað sannleikans eftir mætti, þótt þurfi að
beita slægð, slaka stundum, gefa eftir. En
hann kemst að þessari niðurstöðu í dómum
yfir sjálfum sér: Nokkur ár var ég eins sterk-
ur og stjórnarvöldin. En ég afhenti stjórnar-
völdunum þekkingu mína svo það var í valdi
þeirra að nýta hana, forsmá hana, misnota
eftir því sem hentaði þeirra markmiðum. Ég
hef svikið köllun mína. Maður sem gerir það
sem ég hef gert, hann verður ekki þolaður í
þjónustu vísindanna.
En það er hreint ekki fljótlegt að afgreiða
þessa safamiklu persónu sem Brecht skapaði
þarna af anda sínum og holdi og blóði liggur
mér við að segja. Þversagnirnar í honurn eru
BIRTINGUR
33