Birtingur - 01.01.1966, Blaðsíða 3

KÁRI MARÐARSON: LJÓSVÍKINGURINN: SKÁLDSAGAN
OG SKÁLDIÐ
í Ljósvíkíngnum hefur Kiljan ásett sér að
skrifa skáldsögu um skáld, eða réttara sagt,
skáldið: „Ég var að leita að skáldi heimsins,
Goethe afklæddum geheimráðinu, skáldi eins-
og það kemur fyrir af skepnunni, in puris
naturalibus, og fann Ólaf Kárason Ljósvíking
sem heimskir útlendíngar halda að sé stað-
bundinn íslenzkur heimatdichterl“ (Skálda-
tími, 234).
Að skrifa um skáld, þetta er verkefni sem
margir rithöfundar hafa tekið sér fyrir hend-
ur. Skáld eða rithöfundur er alltaf nærtæk
hetja. Höfundurinn er sjálfur rithöfundur,
máski líka skáld, þekkir sitt starf og getur
heimfært reynslu sína á hetjuna. Skáldið sem
skáldsagnahetja hefur orðið allalgengt fyrir-
bæri nú á dögum og hefur aldrei notið meira
gengis síðan íslendingasögur voru færðar í
letur. Listamaður er ágætt dæmi um þann
heimspekilega byltingarmann sem felur í sér
allar andstæður og vandræði nútímans.
En þó að höfundurinn hafi mjög gott innsæi
í persónuleika þessarar hetju, koma sérstakar
kröfur til skjalanna, þegar hann setur hana á
svið í skáldsögu. Höfundurinn getur með
ágætum lýst slyngum viðskiptamanni eða
ruddalegum kvennabósa, og Jjað þó hann sé
kannski sjálfur kaupsýsluglópur hinn mesti
eða kynvillingur, því að hann kemst af með
að lýsa athöfnum þeirra. En er skáldsagnahöf-
undur velur skáld sem hetju, nægir ekki fyrir
hann að segja að hann sé þess- eða hinskonar
skáld, honum ber skylda til að sýna okkur í
verki hverskonar skáld hetjan er, því báðir
aðilar sýsla við samskonar efni: orð. Tökum
til dæmis Niels Lyhne, eftir J. P. Jacobsen.
Niels er sagður vera skáld, en lesandinn fær
aldrei að vita hverskonar skáld hann er, hvar
staða hans er í menningu samtímans. Mér
hefur alltaf fundizt þetta galli á skáldsögunni.
En það getur einnig verið heppilegra að fá
ekki að vita hvað hetjan skrifar. Pað væri t. d.
mjög óheppilegt að tilfæra greinina sem hetj-
an hripar upp af svo miklum eldmóði í Sult
Hamsuns. Sama hvað hún væri góð, hún
mundi spilla fyrir hrynjandinni í þeim hama-
gangi sem bókin er.
En ef höfundurinn vill sýna hetjuna að verki,
þá getur hann hæglega látið rithöfundinn
skrifa sögu, skáldið yrkja, og tilfært verk
þeirra. Þessi aðferð getur haft jákvæð listræn
áhrif. Hún skapar spennu milli verka höfund-
arins og höfundar-hetjunnar, annar persónu-
leiki er strax kominn inn í söguna á mjög
áþreifanlegan hátt.
Ef hetjan á að vera lausamálshöfundur, er
hætta á, að verk hans séu svo fyrirferðarmikil,
að þau rýmist ekki í skáldsögunni. Það væri
vandasamt fyrir rithöfund að fella heila skáld-
sögu eftir hetjuna inn í sína eigin skáldsögu.
BIRTINGUR
1