Birtingur - 01.01.1966, Blaðsíða 100

þessi efni. Þetta felur þá raunverulega í sér,
að þjóðin í heild á enga leiðtoga, —
þeir forustumenn sem kjörnir eru t. d. til Al-
þingis eru í raun og veru aðeins oddvitar og
liagsmunaverðir tiltekinna hópa í þjóðfélag-
inu.
Og hér er þá komið að einum meginvanda ís-
lenzks þjóðfélags sem lýtur ekki eingöngu að
þjóðernis- og þjóðmenningarmdlum, heldur
hefur meiri og minni áhrif á allt þjóðlífið.
Þessi vandi er sá, að Islendingum hefur
ekki enn tekizt að skapa sér þjóðarfor-
ustu. Forustuleysið er tvímælalaust alvarleg-
asti vandi, sem að íslendingum steðjar og það
hlýtur að verða höfuðverkefni næstu kynslóð-
ar að leysa þennan vanda. Ef íslendingar leysa
hann ekki sjálfir, getur farið svo að aðrar
þjóðir geri það.
Forustustéttin hlýtur að vera sá hópur manna
sem við stjórnmál fæst. Og þessi forustustétt
verður að vera bundin tilteknum grundvallar-
reglum, sem ekki má rjúfa, enda þótt hún sé
ekki sammála um hvaðeina.
Hún verður að hafa codex ethicus. Aðalinn-
tak þessara grundvallar- eða siðareglna hljóta
að vera þau sjónarmið, sem lúta að varðveizlu
þjóðernis og þjóðmenningar, að framtíðartil-
veru íslenzks þjóðfélags. Ekki er víst að þessar
grundvallarreglur liggi þegar í augum uppi,
en þá er verkefnið að koma sér niður á, hverj-
ar þær eiga að vera.
Á þessum grundvelli verður unnt að skapa al-
menningsálit, sem verður að afli í þjóðfélag-
inu og bjargar þvx frá að leysast upp í stríð-
andi hagsmunahópa, sem ekkert eiga sameig-
inlegt og ekkert ákveðið markmið hafa, bjarga
þjóðfélaginu frá því sem kallað er horror vacui
— ógn tómleikans — sem óneitanlega er ugg-
vænlegt einkenni íslenzks þjóðfélags. Slíkt al-
menningsálit er tiltölulega auðvelt að skapa,
ef forustan er einhuga um það af þeirri ein-
földu ástæðu að allur þorri manna hefur yfir
höfuð enga skoðun nema þá, sem að honum
er haldið.
íslenzkir stjórnmálamenn hafa enn sem kom-
ið er brugðizt því hlutverki að skapa þjóðinni
forustu, þeir hafa ekki komizt lengra en veita
stríðandi hagsmunahópum forustu. Sennileg-
asta ástæða þess er sú, að þeir geri sér ekki
nægilega grein fyrir, hvað í því felst, að hafa
forustu.
Og hvað felst í því?
Spænski heimspekingurinn Ortega y Gasset
hefur bent á, að forusta hvíli aldrei á vald-
beitingu, nema að mjög óverulegu leyti, held-
ur á áhrifamætti sem sækir styrk sinn í al-
menningsálitið. í innsta eðli sínu sé það að
hafa forustu þetta: Að fá þjóðfélagsþegnunum
98
BIRTINGUR