Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1987, Qupperneq 114

112
Flugur
fomensku. Sá hugmyndaheimur sem íslensk tunga þiggur að láni frá
fomenskunni er hins vegar miklu viðameiri en fjöldi orðanna gefur til
kynna. Til að mynda er mikill hluti þess orðaforða sem viðkemur kirkju
og kristni fenginn að láni úr fomenskunni, þó svo að íslenskir biskupar
og biskupsefni sæktu menntun sína til Þýskalands. Hér er skýringin sú
að í upphafi var norska kirkjan nánast eins og útibú frá hinni ensku,
og Ólafur Tryggvason hafði um sig mikið lið enskra presta og trúboða.
Þá má benda á þann orðaforða sem viðkemur borgarmenningu ýmiss
konar, hirðmennsku og fleira þess háttar. Merkilegast er þó ef til vill
framlag fomenskunnar til bókmenningar og bókagerðar. Það er erfitt
að ímynda sér íslenska tungu án orða eins og til dæmis bleks, bókar,
bókstafs, skriftar og stafrófs, svo aðeins fáein dæmi séu nefhd, en öll
em þau upphaflega tökuorð úr fomensku. Þótt enskra manna sé varla
getið svo nokkru nemi í íslenskum sagnaritum er enginn vafi á því að
fomensk tunga og menning hafa haft geysimikil áhrif á hugmyndaheim
íslenskunnar. Þetta er út af fyrir sig ekkert undarlegt, því að Englend-
ingar vom búnir að vera kristin bókmenntaþjóð í hartnær fjórar aldir
þegar íslendingar tóku kristni. Það má með nokkrum rétti segja að sá
hugmyndaheimur sem íslenskan sótti til fomenskunnar og annarra er-
lendra mála hafi orðið eins konar efri hæð í húsi íslenskrar menningar;
viðauki sem þjóð sem vildi sigla og versla gat ekki verið án.
í heild má segja um fomensk tökuorð að þau laga sig í einu og öllu að
beyginga- og hljóðkerfi íslenskunnar. Stöku sinnum gætir þó misskiln-
ings varðandi merkingu fomensku orðanna. Gott dæmi um slíkt merk-
ingarklúður er orðið guðspjall í norrænu. Enska orðalagið er gód spell,
sem er fomenska þýðingin á gríska hugtakinu evangelium, þ.e. fagn-
aðarerindinu. Orðið guðspjall gefur hins vegar ekkert slíkt til kynna,
þar sem sögnin spjalla hefur annars vegar þá merkingu að ‘rabba’ við
einhvem og hins vegar að ‘spilla eða skemma’, samanber spjallaðar
meyjar og spellvirki. Annað dæmi af svipuðum toga er fomenska orðið
mydrece, sem þýðir ‘kistill’, en birtist í íslensku sem mjöðdrekka. Þetta
er sérlega frumleg alþýðuskýring, einkum í ljósi þess að ílát þetta mun
í Englandi einkum hafa verið notað til að geyma í peninga og annað
fémætt.