Ritmennt - 01.01.2000, Blaðsíða 66

Ritmennt - 01.01.2000, Blaðsíða 66
ÞÓRUNN SIGURÐARDÓTTIR RITMENNT inn af þessum hugmyndum og leggur þess vegna áherslu á að menn hugi að málfari og stíl þegar þeir skrifi á íslensku. Menn eiga að forðast „óþarfa mælgi, ítrelcun og orða- fjölda. Stíllinn sé ei heldur of stuttur, held- ur eftir því sem efnið útheimtir. Óþarfa smáorð vörust. Engin dönsk orð eður fram- andi, þá íslensk eru til. Ei heldur syntaxis eftir dönsku eður latínu" (52). Hann gagn- rýnir lærða menn fyrir að skrifa slílcan stíl „rétt sem þeir meini að það sé þeirra curiæ stíll, ef honum ber ei saman við bænda stíl og einkanlega því meir sem hann er brotinn upp á dönsku". Menn eiga þó ekki að skrifa fornaldarstíl, segir Jón, heldur skýra og hreina íslenslcu. í kaflanum „Að skælda í íslensku" (53-54) má einnig finna andstöðu gegn al- þýðubólcmenntum, eins og víða í slcrifum læröra manna um bólonenntir, allt frá því að Guðbrandur biskup Þorláksson skrifaði gegn þeim í formála sínum fyrir Sálmabók- inni 1589 og þar til Jónas Hallgrímsson reynir að kveða rímurnar í lcútinn í gagn- rýni sinni á kveöskap Sigurðar Breiðfjörðs í Fjölni árið 1837. Jón telur hér að rímur af tröllasögum og fánýtum ævintýrum séu orðnar svo margar að elcki sé á það bætandi. Á öðrum stað, þar sem hann fjallar um hentugt lestrarefni fyrir börn, segir hann ennfremur: „Kellingasögur, ævintýr, trölla- sögur og skröksögur er of mikill óþarfi, nema sérleg ævintýr og fabulæ sem Æsopi, aó brúlca á eldra aldri til skemmtunar og í kompaníi, en sögð móralíslc meining sem undir býr" (14). Guðbrandur biskup vildi að sálmar og trúarlcveðslcapur lcæmi í stað rímna og tröllasagna, hann vildi að slcáld- skapurinn hefði því hlutverlci að gegna að boða fagnaðarerindið og efla trúarlíf í land- inu. Afstaða Jóns er allt önnur. Hann viður- lcennir að stundum megi rímur og tröliasög- ur vera til slcemmtunar „þá svo á stendur" en til annars dugi þær elclci. Menn eiga nefnilega, samlcvæmt Jóni, að lcveða um gagnlega hluti til nytsemdar mönnum eða góða móralíu sem hafi siðbætandi áhrif á fóllc. Þetta sjónarmið er mjög í anda upplýs- ingarmanna frá seinni hluta aldarinnar, en lestrarefni handa alþýðu átti, samlcvæmt þeim, að vera allt í senn fræðandi, siðbæt- andi og slcemmtilegt.10 Annað sjónarmið sem lcemur fram í Hagþenlci er að rnenn geti altént haft indæli og gaman af því að yrlcja, þ.e.a.s. menn geta notað slcáldslcaparhæfi- leilcann sér til dægrastyttingar. En það er elcki nóg að þeir sem hafa til þess hæfileika og lcunnáttu yrlci gagnleg lcvæði og slcrifi ritgerðir til „lifnaðarins betrunar", aðrir þurfi að geta notið afurða þeirra og nýtt sér þær. Jón leggur þess vegna á það rílca álrerslu að allir liafi gagn af því að læra að lesa og slcrifa. Þar sem hann fjallar um ungdómsins lærdóm segir hann „Allir, sem leggja noklcra rælct á hörn sín, láta þau fyrst læra að lesa og slcrifa" (13). Krafa um bólclæsi almennings hafði upphaflega lcom- ið frá píetistum í þeim tilgangi að útbreiða og innræta lcristindóminn. Menn urðu sjálf- ir að geta lesið guðsorð til þess að iðlca trúna og efla innra sálarlíf. Þótt lcrafa um almenna lestrarlcunnáttu hafi varla verið lcomin til íslands á þessum tírna, þar sem íslenskir prestar virðast fyrst lcomast verulega í snertingu við hugmyndir píetista um lestr- 10 Sbr. Loftur Guttormsson: Bókmenning á upplýs- ingaröld, bls. 257. 62
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168

x

Ritmennt

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Ritmennt
https://timarit.is/publication/859

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.